ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΑΣΥΛΟ. Λίγες σκέψεις

Το πανεπιστημιακό άσυλο δεν αποτελεί σε καμιά περίπτωση ΤΗΝ παθογένεια του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Αν αναδειχτεί σε τέτοια, πολύ φοβάμαι ότι θα χρησιμοποιηθεί ως πολιτικός αντιπερισπασμός. Το πρόσωπο που θα κρύψει μια τέτοια μάσκα, δεν θα αργήσει να δει το φως του ήλιου. Οπότε, να ξεκινήσει μια αντιπαράθεση για ένα επουσιώδες ζήτημα θα είναι εξαιρετικά άγονο. ΓΙΑΤΙ το πρόβλημα της δημοκρατίας στην εκπαίδευση βρίσκεται κύρια στις ίσες ευκαιρίες (υπάρχουν;) τόσο για τους εκπαιδευόμενους, όσο και για την κατάληψη μιας θέσης εκπαιδευτή (όπου υπάρχει το χειρότερο άσυλο αναξιοκρατίας και νεποτισμού). Ας ξεκινήσουμε από αυτό το θεμελιώδες, ας χτίσουμε ένα αξιοκρατικό και αξιολογικό εκπαιδευτικό σύστημα, και να δεις που η "ανομία" θα εξαερωθεί από μόνη της.

Ιστορία Προσανατολισμού. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ. 1. Τα δημογραφικά δεδομένα. α) Ο πληθυσμός

Α.1. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

1. Τα δημογραφικά δεδομένα

α) Ο πληθυσμός

Η Ελλάδα δεν ήταν μόνο φτωχή, με απαρχαιωμένες παραγωγικές δομές. Ήταν επίσης μικρή στην έκταση και ολιγάνθρωπη. Η γραμμή Αμβρακικού-Παγασητικού αποτελούσε τα σύνορα του νέου ελληνικού κράτους. Από τα νησιά του Αιγαίου στην Ελλάδα ανήκαν μόνο οι Βόρειες Σποράδες και οι Κυκλάδες. Ο κορμός της χώρας ήταν η Ρούμελη και ο Μωριάς, όπως στα επαναστατικά χρόνια. Το 1864 προστέθηκαν τα Ιόνια νησιά και το 1881 η Θεσσαλία. Έτσι, τα βόρεια σύνορα άγγιξαν τον Όλυμπο και τη Μακεδονία.

Η πυκνότητα του πληθυσμού κυμαινόταν από 15 (1828) σε 43 (1911) κατοίκους στο τετραγωνικό χιλιόμετρο, όταν σε πολλές χώρες της Δυτικής Ευρώπης οι ίδιοι αριθμοί ήταν τριψήφιοι. Οι εικόνες που μας έρχονται από εκείνη την εποχή μαρτυρούν την εξάντληση του τόπου και των ανθρώπων. Γύρω από τις πόλεις τα εδάφη ήταν γυμνά, εξαντλημένα από την υπερβόσκηση και την υλοτομία και τα χωράφια έμοιαζαν χέρσα, εξαιτίας της εκτεταμένης αγρανάπαυσης, με την οποία οι αγρότες πάσχιζαν να βελτιώσουν τις αποδόσεις τους. Τα περιφραγμένα περιβόλια πολύ λίγο βελτίωναν την αίσθηση εγκατάλειψης που απέπνεε το τοπίο.

Παρ' όλα αυτά, ο πληθυσμός αυξανόταν με γρήγορους ρυθμούς, χωρίς ποτέ να εξαντλούνται τα περιθώρια δημογραφικής εξέλιξης σε μια τόσο αραιοκατοικημένη χώρα. Οι οικονομικές δυνατότητες ήταν περιορισμένες και τα παραγωγικά πλεονάσματα πενιχρά. Σε περιόδους αστάθειας εύκολα ερχόταν η καταστροφή. Ο ναυτικός αποκλεισμός από τους Αγγλο-Γάλλους, το 1854, στη διάρκεια του Κριμαϊκού πολέμου, προκάλεσε πείνα, αρρώστια και ανθρώπινες απώλειες, επιβεβαιώνοντας τις μικρές δυνατότητες της χώρας.

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ - ΠΗΓΗ: ΚΡΙΜΑΪΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ-ΝΑΥΤΙΚΟΣ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΣ ΤΟΥ 1854

Ο Κριμαϊκός πόλεμος άρχισε με την οξύτατη διαφωνία μεταξύ καθολικών και ορθοδόξων για την κατοχή των προσκυνημάτων των Αγίων Τόπων. Διήρκεσε από το 1853 μέχρι το 1856, με κύρια τελευταία φάση την κατάληψη της Σεβαστούπολης από τους Αγγλογάλλους· επακολούθησε η υπογραφή της Συνθήκης των Παρισίων, τον Μάρτιο του 1856. Οι εξελίξεις από τον Κριμαϊκό πόλεμο ήταν δυσμενείς για τους Έλληνες, αφού η Τουρκία έγινε δεκτή στην ευρωπαϊκή οικογένεια, ενώ η Αυστρία, η Αγγλία και η Γαλλία εγγυήθηκαν την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία του οθωμανικού κράτους και δεσμεύθηκαν έτσι ώστε κάθε επίθεση εναντίον της Τουρκίας να θεωρείται ως casus belli (αιτία πολέμου) εναντίον τους. Στην οξύτατη αυτή κρίση της Ανατολής ήταν φυσικό να αναμιχθεί και η Ελλάδα.

Πώς ξεκίνησε η κρίση;

Η αύξηση της γαλλικής επιρροής στους Αγίους Τόπους από το τέλος του 1852 εξερέθισε, όπως ήταν φυσικό, τους Ρώσους, που ζήτησαν άμεση διευθέτηση του ζητήματος υπέρ των ορθοδόξων. Οι ενέργειές τους έβρισκαν μεγάλη απήχηση στους ορθοδόξους της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, οι οποίοι αποζητούσαν δυναμική επέμβαση του τσάρου για την επανάκτηση των προνομίων της εκκλησίας τους. Ίδια ατμόσφαιρα επικρατούσε και στην Ελλάδα, όπου η φιλορωσσική παράταξη είχε αποκτήσει μεγάλη επιρροή. Οι ελπίδες των Ελλήνων για άσκηση από τους Ρώσους δυναμικής πολιτικής εναντίον των Τούρκων μεγάλωσαν με την είδηση της συγκέντρωσης ρωσικών στρατευμάτων στα ευρωπαϊκά σύνορα της οθωμανικής αυτοκρατορίας και των ετοιμασιών του ρωσικού στόλου στη Μαύρη Θάλασσα. Επιπλέον, ο τσάρος, αφού βολιδοσκόπησε τις γειτονικές κυβερνήσεις της Αυστρίας και της Πρωσσίας και θεώρησε ότι ευνοϊκή θα ήταν και η στάση της Αγγλίας, έστειλε τον Φεβρουάριο του 1853 τον πρίγκιπα Μέντζικωφ στην Κωνσταντινούπολη, με κύρια αποστολή την επιβεβαίωση της ρωσικής προστασίας για όλους τους ορθόδοξους λαούς της οθωμανικής αυτοκρατορίας και την εξουδετέρωση της γαλλικής επιρροής στην Πύλη... Η αποτυχία των διαπραγματεύσεων είχε ως αποτέλεσμα την επιδεικτική αναχώρηση της ρωσικής αποστολής. Σύντομα τα γεγονότα ακολούθησαν άλλη πορεία· ο ρωσικός στρατός της Βεσσαραβίας πέρασε τον Προύθο, κατέλαβε τις παραδουνάβιες ηγεμονίες και στις αρχές του Ιουλίου του ίδιου χρόνου έφτασε στον Δολειο﷽﷽﷽﷽﷽﷽κρπνμανικαζ ΤΟΥ 1854

ύναβη. Ταυτόχρονα ο τσάρος ανακοίνωσε ότι δεν θεωρούσε την ενέργεια αυτή ως κήρυξη πολέμου κατά της Πύλης, αλλά ότι ήθελε μόνο να έχει στα χέρια του ένα εχέγγυο, για να πετύχει από τον σουλτάνο ικανοποίηση των αιτημάτων του. Παράλληλα όμως κάλεσε όλους τους ομόδοξους αδελφούς να υπερασπιστούν την ακεραιότητα της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Η αγγλογαλλική αντίδραση στις ενέργειες αυτές υπήρξε άμεση· ήδη μετά την αναχώρηση του Μέντζικωφ και το ρωσικό τελεσίγραφο για την κατάληψη των ηγεμονιών, κατά τα μέσα Ιουνίου του 1853 στόλος των δυο Δυνάμεων έφτασε στην είσοδο του Ελλησπόντου, με εντολή να πλεύσει στην Κωνσταντινούπολη, αν θα παρουσιαζόταν ανάγκη να προστατευθεί ο Σουλτάνος...

Στο μεταξύ στη Βαλκανική χερσόνησο είχε αρχίσει να πνέει επαναστατικός άνεμος. Ο θρησκευτικός χαρακτήρας που προσπαθούσε να δώσει η Ρωσία στον επικείμενο πόλεμο, είχε μεγάλη απήχηση σε εκατομμύρια υπόδουλους ορθόδοξους της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Στο μόνο ανεξάρτητο κράτος της χερσονήσου του Αίμου, το μικρό ελληνικό βασίλειο, επικρατούσε έξαλλος ενθουσιασμός. Η Μεγάλη Ιδέα φαινόταν να βρίσκει τη συγκεκριμένη έκφρασή της και την ελπίδα άμεσης πραγματοποίησης... Ο Μέντζικωφ κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Κωνσταντινούπολη είχε αρκετές συνομιλίες με τον εκεί πρεσβευτή της Ελλάδας Ανδρέα Μεταξά, για το ενδεχόμενο μιας ελληνορωσικής δράσης. Ορισμένα μάλιστα μέλη της συνοδείας του Μέντζικωφ, όπως ο ναύαρχος Κορνίλωφ, ήρωας της ναυμαχίας του Ναυαρίνου... είχαν επισκεφθεί τον Πειραιά και την Αθήνα όπου έγιναν δεκτοί από τον βασιλιά Όθωνα και τον υπουργό των Εξωτερικών Α. Πάικο...

Στο διάστημα αυτό είχαν αρχίσει επίσης να οξύνονται οι ελληνοτουρκικές σχέσεις με αφορμή την απαίτηση της Πύλης, κατά τον Μάρτιο, να της επιστραφούν δυο παραμεθόρια χωριά, που κατά τους ισχυρισμούς της κακώς είχαν καταλάβει οι Έλληνες κατά τη χάραξη των συνόρων το 1833...

Το βασιλικό ζεύγος της Ελλάδας, και ιδιαίτερα η Αμαλία, αλλά και η κυβέρνηση Κριεζή (τουλάχιστον τα περισσότερα μέλη της) είχαν ενστερνισθεί τους λαϊκούς πόθους και η χώρα προχωρούσε, με όσες δυνάμεις διέθετε, στην πολεμική προετοιμασία...

Στο μεταξύ, και πριν ακόμη αρχίσει ο ρωσοτουρκικός πόλεμος, είχαν σημειωθεί διάφορα επεισόδια στα ελληνοτουρκικά σύνορα και ιδίως στην Ήπειρο. Κύρια αιτία ήταν η απόφαση της Πύλης να εισπράξει από τους χριστιανούς υπηκόους της τους καθυστερημένους φόρους μιας τριετίας, για να μπορέσει έτσι να αντιμετωπίσει τις δημόσιες δαπάνες της, που ογκώνονταν συνεχώς εξαιτίας της ανατολικής κρίσης, και ιδίως για να λύσει το πρόβλημα της μισθοδοσίας των ατάκτων Αλβανών, που είχαν αντικαταστήσει στη μεθόριο τα τακτικά στρατεύματα... Η ενέργεια αυτή προκάλεσε την αντίδραση των κατοίκων χωριών της ευρύτερης περιοχής της Άρτας...

Η γαλλική παρέμβαση στον Όθωνα έφερε τον κυβερνητικό ανασχηματισμό...

Οι Τούρκοι, νομίζοντας ότι ήταν έτοιμοι για πολεμική αναμέτρηση και υπολογίζοντας στην αγγλογαλική στήριξη το 1853 κήρυξαν επίσημα τον πόλεμο κατά της Ρωσίας. Κατάφεραν προσωρινές νίκες στη Βλαχία και στα ανατολικά τους σύνορα στον Πόντο. Σε απάντηση, ο ρωσικός στόλος του Ευξείνου κατέστρεψε τον τουρκικό στο λιμάνι της Σινώπης. Τότε ο αγγλογαλλικός στόλος κινήθηκε προς την Κωνσταντινούπολη, με εντολή να εμποδίσει το πέρασμα των ρωσικών πλοίων από τα στενά του Ευξείνου. Τον Μάρτιο του 1854 η Αγγλία και η Γαλλία συμμάχησαν με τον Σουλτάνο και κήρυξαν επίσημα τον πόλεμο εναντίον της Ρωσίας...

Η καταστροφή του τουρκικού στόλου στη Σινώπη έδωσε το επαναστατικό σύνθημα στους Έλληνες. Ξεκίνησαν οι κάτοικοι του Ραδοβιζίου της Άρτας το 1854, και μέσα σε ένα μήνα το κίνημα απλώθηκε σε ολόκληρη την Ήπειρο, για να ακολουθήσει η Θεσσαλία και η Μακεδονία...

Παντού μιλούσαν για ανασύσταση της βυζαντινής αυτοκρατορίας και εμφανίζονταν ακόμη και σημαίες με την επιγραφή "Βυζαντινόν Βασίλειον". Μια γενική, αλλά παραστατική εικόνα δίνει ο τότε υπουργός της Δικαιοσύνης και καθηγητής του ποινικού δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Σπουρίδων Πηλίκας: "Ο ενθουσιασμός επροχώρει από στιγμής εις στιγμήν ακράτητος, απερίσκεπτος. Καθείς ήθελε να λάβη μέρος και να φανή ότι λαμβάνει μέρος. Μαθηταί, καθηγηταί, βιομήχανοι, έμποροι, δικηγόροι, απλοί εργάται, άλλοι εζητούσαν οπλισμόν, άλλοι προσέφερον χρήματα, άλλοι συνήρχοντο εις συνελεύσεις... Η κίνησις ηύξανε κάθε ώραν, κάθε ημέραν, εις τους δρόμους, εις το θέατρον..."

Η τροπή, όμως, που έπαιρνε το ζήτημα στο διπλωματικό πεδίο κάθε άλλο παρά ευνοϊκή ήταν για τους Έλληνες. Οι πρεσβευτές της Ελλάδας στο εξωτερικό και έμπειροι πολιτικοί προειδοποιούσαν την κυβέρνηση για τους κινδύνους που διέτρεχε το κράτος εξαιτίας της πολιτικής που ακολουθούσε. Η εξέγερση, όμως, είχε ξεσπάσει και δεν θα έπρεπε να εγκαταλεφθεί, ομολογούσαν κάποιοι...

Η διπλωματική πίεση των Αγγλογάλλων δεν άργησε να φανεί. Στις πιέσεις του ο νους...﷽﷽﷽αναστατημικ ΤΟΥ 1854

Όθωνας απάντησε ότι ήταν αποφασισμένος να στηρίξει τα δίκαια αιτήματα των χριστιανών της οθωμανικής αυτοκρατορίας...

Τον Μάρτιο του 1854 διακόπτονται οι διπλωματικές σχέσεις ανάμεσα στην Τουρκία και στην Ελλάδα, μετά την άρνηση της τελευταίας να σταματήσει να ενισχύει τους επαναστατημένους... Κι ενώ οι πιέσεις των Αγγλογάλλων, που έφεραν τον κυβερνητικό ανασχηματισμό, συνεχίζονταν, η Αυστρία, στη στήριξη της οποίας είχε ελπίσει ο Όθωνας, κράτησε ουδέτερη στάση, ενώ και η Ρώσοι δεν έπαιρναν συγκεκριμένη θέση στα αιτήματα της ελληνικής κυβέρνησης, με τον Ρώσο πρεσβευτή στην Αθήνα Περσιάνι να συστήνει ουδετερότητα...

Τελικά, οδηγηθήκαμε στη σταδιακή επέμβαση των Αγγλογάλλων. Γαλλικά κυρίως πλοία εμπόδιζαν τον εφοδιασμό των επαναστατών και τον Μάρτιο αποφασίσθηκε ο αποκλεισμός του Πειραιά... Μοιραία, η ελληνική κυβέρνηση σταμάτησε να στηρίζει την επανάσταση, η οποία κατεστάλη...

Μετά την αποχώρηση των Ρώσων και την κατάληψη των παραδουνάβιων ηγεμονιών από τον αυστριακό στρατό τον Αύγουστο του 1854, αποτέλεσμα του Πρψωτοκόλλου που είχε υπογραφεί στη Βιέννη ανάμεσα στην Αυστρία, τη Γαλλία, την Αγγλία και την Πρωσσία, που αφορούσε την ακεραιότητα της οθωμανικής αυτοκρατορίας και την αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων, και το οποίο μάλιστα ανέφερε ότι ήταν στη διακριτική ευχέρεια του σουλτάνου η παραχώρηση ελευθεριών στους υπόδουλους, τα πράγματα έπαιρναν άλλη τροπή. Τον Σεπτέμβριο οι σύμμαχες Δυνάμεις αποβιβάσθηκαν στην Κριμαία, κι έτσι άρχιζε ο καθαυτό Κριμαϊκός πόλεμος. Οι Ρώσοι, όμως, παρά τις προσωρινές απώλειες, άρχισαν να κερδίζουν στο πεδίο των μαχών...

Στην Ελλάδα, η αναρχία επικράτησε. Η ληστεία αναβίωσε σε όλη την επικράτεια. Οι σχέσεις του Όθωνα με τη νέα κυβέρνησ δεν ήταν καθόλου καλές. Ο Καλλέργης, με τη στήριξη των Γάλλων ασκούσε δικτατορικές εξουσίες. Οι Γάλλοι μάλιστα, είχαν σκεφθεί ακόμη και την αντικατάσταση του Όθωνα. Στο μεταξύ, με αφορμή το ανθυγιεινό κλίμα του Πειραιά, η κατοχή των Αγγλογάλλων επεκτάθηκε το καλοκαίρι του 1854 μέχρι τα Πατήσια και την Πεντέλη, προκαλώντας τους κατοίκους με τη συμπεριφορά τους. Γενικά, δρούσαν ως δυνάμεις κατοχής. Σαν να μην έφτανε αυτό, το ξέσπασμα χολέρας προκάλεσε το θάνατο 3.000 ατόμων, δηλαδή του 1/10 του πληθυσμού της πρωτεύουσας, που δεν ξεπερνούσε τους 30.000 κατοίκους...

Ο στρατός κατοχής αποχώρησε μόλις το 1857...

Οι πολεμικές επιχειρήσεις στην Κριμαία κράτησαν μέχρι τον Ιανουάριο του 1856, ύστερα από τελεσίγραφο της Αυστρίας προς τον τσάρο ότι θα πολεμούσε το πλευρό των αντιπάλων του. Η συνθήκη των Παρισίων του 1856 έβαλε τυπικό τέρμα στη διένεξη αυτή. Η Ελλάδα αναγκάσθηκε να δεχτεί Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο και ταπεινωτικούς όρους.

Η οδυνηρή αυτή κρίση απέδειξε ότι το μικρό ελληνικό βασίλειο δεν μπορούσε εύκολα να ακολουθήσει εξωτερική πολιτική αντίθετα προς τα συμφέροντα των Δυνάμεων. Με την πικρή αυτή εμπειρία διαλύθηκε και ο μύθος περί αγγλικού φιλελληνισμού, καθώς και η πολιτική τοποθέτηση των Ελλήνων σε κόμματα προσανατολισμένα προς την πολιτική των τριών μεγάλων Δυνάμεων (αγγλικό, γαλλικό και ρωσικό). Παράλληλα, όμως, ο αγώνας του 1854 αναζωπύρωσε τις ελπίδες των υποδούλων, τόνωσε τον πόθο τους για την ελευθερία και ισχυροποίησε τον δεσμό τους με τους ελεύθερους αδελφούς...

Ο Κριμαϊκός πόλεμος είχε ακόμη ένα, δυσάρεστο, επακόλουθο για τους Έλληνες. Μέχρι την εποχή αυτή η Ρωσία πολεμούσε για την πραγματοποίηση των σχεδίων της κάτω από τη σημαία της Ορθοδοξίας, υποστηρίζοντας αδιάκριτα όλους τους υπόδουλους της Βαλκανικής, Έλληνες, Σλάβους και Ρουμάνους. Στο μέλλον θα άλλαζε προσανατολισμό και θα έστρεφε το ενδιαφέρον της προς τους χριστιανούς Σλάβους της Βαλκανικής. Για να πραγματοποιήσει μάλιστα τα σχέδιά της, θα αγκάλιαζε μια νέα εθνότητα, τους Βουλγάρους...

(ΙΕΕ, τόμ. ΙΓ, 143-168)