Ο ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΟΝΕΙΡΑ ΤΩΝ ΝΕΩΝ
Ένας μαθητής, μέλος της Βουλής των Εφήβων, στην αγόρευσή του είπε και το εξής: «…και αν η σημερινή κοινωνία επιβάλλει τον συντηρητισμό, εμάς θα μας επιστρέψετε να ονειρευόμαστε».
Σε αυτή τη φράση υπάρχει μια διαπίστωση, η επιβολή του συντηρητισμού από την κοινωνία, και ένα αντίπαλο δέος, το όνειρο.
Ποιος είναι ο ρόλος σας σε μια τέτοια κοινωνία;
Νομίζετε ότι τα όνειρά σας μπορούν να δράσουν επαναστατικά απέναντι σε αυτή την επιβολή;[i]
ΟΜΙΛΙΑ ΣΤΗ ΒΟΥΛΗ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ[ii]
Με λογισμό και μ' όνειρο
Κύριε Πρόεδρε,
Κυρίες και κύριοι,
Αγαπητοί συνάδελφοι, μέλη της Βουλής των Εφήβων.
Σ’ έναν κόσμο όπου όλα γίνονται παλιά μέσα σε λιγοστό χρόνο, ο συντηρητισμός είναι η στάση ζωής που επιλέγει η σημερινή κοινωνία να αμυνθεί απέναντι στο καινούργιο που δεν γνωρίζει και το νιώθει σαν απειλή. Ανάμεσα στις καινούργιες ιδέες που γεννιούνται και διεκδικούν τη δική τους θέση στο αύριο είναι και οι προσδοκίες των νέων, τα δικά μας όνειρα, το όραμά μας για την ανθρωπότητα. Είναι φυσικό, στη συνάντησή τους αυτή, οι δυο αντιλήψεις, αυτή που υπάρχει και αυτή που γεννιέται, να συγκρούονται, άλλοτε λιγότερο κι άλλοτε περισσότερο. Από τα πρώτα μας βήματα στον χώρο του σχολείου συνειδητοποιούμε ότι ο πίνακας που φτιάχνουμε για το μέλλον διαφέρει από αυτόν που αντικρίζουμε γύρω μας. Είναι εδώ ακριβώς που καλούμαστε να απαντήσουμε στο δίλημμα· θα μείνουμε παθητικοί θεατές ή θα συνεχίσουμε να βάζουμε τις δικές μας πινελιές στον κόσμο στον οποίο θα ζήσουμε αύριο;
Ο συντηρητισμός είναι μια στάση ζωής που χαρακτηρίζει μια κοινωνική ομάδα η οποία έχει αναλάβει τα ηνία. Είναι εύλογο ένας άνθρωπος που πραγματοποιεί τα όνειρά του, να θέλει να διατηρήσει τα κεκτημένα. Από την άλλη, η καινούργια γενιά, είναι εύλογο να επιδιώκει να ανατρέψει τον κόσμο στον οποίο καλείται να ανδρωθεί και να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο. Η θέαση της πραγματικότητας συχνά είναι διαφορετική. Είναι γνωστό ότι όσο εντονότερη νιώθει την απειλή μια κοινωνία από εκκολαπτόμενες εξελίξεις, που συνήθως συνοδεύουν την καινούργια γενιά που έρχεται, ο συντηρητισμός μεγαλώνει. Τα αδιέξοδα της εποχής μας που γεννιούνται από τις οικονομικές ανισορροπίες, την πολιτική παρακμή και τη φτώχεια δημιουργούν ένα αβέβαιο μέλλον για όλους, μα πολύ περισσότερο για μας τους νέους.
Είναι φανερό, λοιπόν, ότι η σημερινή πραγματικότητα επιτείνει αυτή την εγγενή διαφοροποίηση. Η νέα γενιά, που μεγαλώνει μαθαίνοντας να αμφισβητεί, διεκδικεί με περισσότερες αξιώσεις τον δικό της αυτόνομο ρόλο στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Αρωγός στην προσπάθειά μας αυτή είναι και η σύγχρονη τεχνολογία με τη δυνατότητα που μας δίνει να επικοινωνούμε με τους συνομηλίκους μας σε όλο τον κόσμο και να πλουτίζουμε τις γνώσεις μας, κάτι που δυναμώνει ακόμη περισσότερο την ελπίδα ότι τα όνειρά μας μπορούν να δημιουργήσουν μια νέα πραγματικότητα, ένα καλύτερο αύριο, έναν κόσμο πιο κοντά στα πιστεύω μας.
Απέναντι στον συντηρητισμό, κάθε νέα γενιά έχει να αντιτάξει το όνειρο, την πίστη στο καινούργιο, σε αυτό που δεν έχει πάρει ακόμη σάρκα και οστά. Αυτή η επαναστατικότητα είναι στη φύση των νέων, γιατί μπαίνουν σε έναν κόσμο που θέλουν να μεταμορφώσουν. Είμαστε αγνοί, χωρίς τα ελαττώματα και τις αδυναμίες που χαρακτηρίζουν τη συμπεριφορά των ενηλίκων. Θέλουμε να συμβάλουμε με αυθεντικότητα στην καλυτέρευση του κόσμου και μπορούμε με την καθαρή από συμβιβασμούς και υστεροβουλίες ματιά μας να προσφέρουμε μια διαφορετική προοπτική. Κι αυτό γιατί η σκέψη μας δεν έχει ακόμη αλλοτριωθεί.
Τα όνειρα, βέβαια, δεν είναι η ανέξοδη ανατροπή του ήδη υπάρχοντος, είναι ο οραματισμός ενός καλύτερου κόσμου, το κίνητρο μιας δημιουργικής κίνησης και όχι μιας στείρας αντιπαράθεσης. Ο συνδυασμός της ορθολογικής σκέψης και της δημιουργικής φαντασίας, ο λογισμός και τ' όνειρο όπως σωστά το έθεσε ο εθνικός ποιητής. Η δημιουργική ορμή που χαρακτηρίζει διαχρονικά τους νέους, τους βάζει στην πρωτοπορία των αγώνων για την πραγμάτωση υψηλών στόχων και ιδανικών. Κάνουν την επανάστασή τους θέτοντας στόχους τους οποίους προσπαθούν να υλοποιήσουν με κάθε κόστος, συμμετέχοντας σε διαδηλώσεις και αγώνες προκειμένου να βελτιώσουν τις συνθήκες ζωής τους και υποστηρίζοντας ενεργά τα δικαιώματά τους. Δημιουργούν ομάδες ενωμένοι, εκθέτουν τις απόψεις τους και παράλληλα αγωνίζονται για την εφαρμογή τους, διότι το μέλλον τους ανήκει κι έχουν όνειρα γι’ αυτό. Στο πλαίσιο της κοινωνίας επομένως οι νέοι έχουν πρωταγωνιστικό και κατευθυντήριο ρόλο.
Με τον τρόπο αυτό η επαναστατικότητά μας, αγαπητοί σύνεδροι, ως κοινωνικό φαινόμενο, μπορεί να αξιολογηθεί δημιουργικά και να μην αντιμετωπισθεί αρνητικά και στείρα. Να ιδωθεί δηλαδή ως μια ζωντανή πρόταση ελπίδας για τη δημιουργία μιας κοινωνίας απαλλαγμένης από τις πολλές δυσλειτουργίες που χαρακτηρίζουν το σήμερα. Μια κοινωνία που αξιοποιεί δημιουργικά τα νεανικά οράματα, αποφεύγει τον σκόπελο της σύγκρουσης που προκαλείται από τον συντηρητισμό, από την εμμονή σε ξεπερασμένες και αντιδραστικές αντιλήψεις και ωθείται σε μια συνεχή εξέλιξη προόδου. Είναι προφανές, λοιπόν, ότι ο ρόλος της νεανικής επαναστατικότητας είναι κομβικός σε μια κοινωνία που θέλει να μετασχηματίζεται και να κάνει βήματα προς τα μπρος.
Στην κατεύθυνση αυτή το όνειρο αποτελεί την κινητήριο δύναμη, την αστείρευτη πηγή που χρειάζεται για να εξαντλεί καινούργιες ιδέες και ελπίδα η προσπάθεια για την υπέρβαση συντηρητικών σχημάτων. Η ανάδειξη του νεανικού οράματος σε πρότυπο κοινωνικής αλλαγής είναι δηλωτικό μιας κοινωνίας που διαπνέεται από ανανεωτικές δυνάμεις. Με τον τρόπο αυτό τα όνειρα δεν μένουν όνειρα, και η πραγματικότητα δεν στοιχειώνει τις ελπίδες όλων των ανθρώπων. Παράλληλα, αγαπητοί συνάδελφοι, ο ενθουσιασμός της γενιάς μας δεν εξαντλείται έτσι σε μια στείρα αντιπαράθεση με τις υπόλοιπες δυνάμεις της κοινωνίας μας, τις οποίες δεν μπορούμε να αγνοήσουμε, αφού η συνέχεια και όχι η καθολική ρήξη αποτελεί εχέγγυο για ένα καλύτερο αύριο.
Θα κλείσω την ομιλία μου επισημαίνοντας ότι η επαναστατικότητα της γενιάς μας προέρχεται από την ανάγκη τους να δούμε τα όνειρά τους για τον κόσμο να γίνονται πραγματικότητα. Γι' αυτό είναι μια πηγή δημιουργικής εξέλιξης, αφού δεν αντανακλά μια εμμονική αντίδραση στις επιταγές των μεγάλων. Στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να αναδειχθούν και οι ευθύνες της οικογένειας και του σχολείου ιδιαίτερα, χώροι που οφείλουν να αφουγκράζονται τις ανησυχίες μας και να δημιουργούν τις προϋποθέσεις ώστε αυτές να μετουσιώνονται δημιουργικά. Αλλιώς, υπάρχει ο κίνδυνος της περιχαράκωσης σε ακραίες θέσεις που ενδέχεται να υπονομεύσουν την επαναστατικότητα που μας χαρακτηρίζει και να τη μεταβάλουν σε καταστροφική δύναμη.
Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας.
Παρόμοιο και το θέμα του 1988, από κείμενο του Ι. Κακριδή: “Είναι μέσα στη φύση των νέων, στην αδιάφθαρτή τους αγνότητα να πιστεύουν στο τέλειο και, όταν βλέπουν τις αδυναμίες ή τα ελαττώματα των μεγαλυτέρων τους, να πιστεύουν πως αυτοί, όταν κάποτε πάρουν τη δύναμη στα χέρια τους, θα ξεριζώσουν την κάθε κακία και θα πλάσουν έναν κόσμο δίχως καμιάν ατέλεια και αδικία”.
α) Να διατυπώσετε τις απόψεις σας για τις θέσεις που περιέχονται στο απόσπασμα αυτό.
β) Νομίζετε ότι οι νέοι σήμερα έχουν τη διάθεση και τη δυνατότητα να συμβάλουν στη διαμόρφωση ενός καλύτερου κόσμου;
[ii] Η ομιλία είναι ένα κειμενικό είδος που κινείται δομικά στον προφορικό λόγο, αφού εκφωνείται με αφορμή συγκεκριμένη περίσταση και με αντικείμενο ευρείας θεματολογίας (πολιτικό, κοινωνικό, πολιτιστικό, επιστημονικό, κ.λπ).
Η ομιλία μπορεί να είναι μια εισήγηση που συνήθως εκφωνείται σε κάποιο συλλογικό όργανο και περιλαμβάνει είτε προτάσεις πάνω σε συγκεκριμένο θέμα είτε ανακοινώσεις σχετικά με συγκεκριμένο ζήτημα. Μια εισήγηση μπορεί να απευθύνεται και σε ευρύτερα ακροατήρια.
Η διάλεξη από την άλλη απευθύνεται σε ειδικό ακροατήριο και συνήθως πραγματεύεται ένα επιστημονικό θέμα.
Η δομή της Ομιλίας είναι η ακόλουθη:
- Προσφώνηση (εξαρτάται από το ακροατήριο, τοποθετείται στην αριστερή μεριά του κειμένου, ενώ τα προσφωνούμενα άτομα απαριθμούνται ιεραρχικά)
- Πρόλογος/Εισαγωγή (Στον πρόλογο γίνεται σύντομη αναφορά στην αφορμή της ομιλίας. Βασική λειτουργία του – ανεξαρτήτως επικοινωνιακού πλαισίου – είναι η επιγραμματική παρουσίαση του θέματος και η σκοπιά από την οποία θα την αντιμετωπίσει ο ομιλητής, προσπαθώντας να κεντρίσει το ενδιαφέρον του ακροατηρίου. Παράλληλα, ο ομιλητής δηλώνει την ιδιότητά του. Καλό είναι, λοιπόν, αφού διακρίνουμε τα δεδομένα από τα ζητούμενα του θέματος που θα μας δοθεί, να γράφουμε απευθυνόμενοι στο ακροατήριό μας με τέτοιο τρόπο που να γίνεται κατανοητό το θέμα που θα αναπτύξουμε στην πορεία. Αναφέρουμε δηλαδή εκ των προτέρων στο ακροατήριό μας σε ποιους μεγάλους θεματικούς άξονες θα κινηθούμε και γιατί. Θεμιτό είναι να αναφερθούμε με σεμνότητα στην ιδιότητά μας (έμμεση επίκληση στο ήθος του πομπού), εάν αυτό ήδη μας δίνεται στο θέμα. Είναι καλό επίσης να ευχαριστήσουμε τους διοργανωτές του Συνεδρίου ή της εκδήλωσης που μας τίμησαν με την πρόσκλησή τους.
- Κύριο μέρος (Ο ομιλητής έχει τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσει ανάλογα με το θέμα:
Αφήγηση: Πληροφορίες σχετικές με την ιστορική διαδρομή του θέματος ή αναδρομή στο παρελθόν.
Βεβαίωση: Αποδεικτικό και τεκμηριωτικό υλικό υπέρ της υποστηριζόμενης θέσης. Παρατίθενται επιχειρήματα με παρουσίαση στοιχείων, δεδομένων, μαρτυριών, απόψεων ειδικών, έτσι που να καλύπτεται σφαιρικά το θέμα και να αναδεικνύεται η ορθότητα των θέσεων του πομπού.
Ανασκευή: Εκ του αντιθέτου απόδειξη. Παρουσιάζεται η άλλη άποψη και αντικρούεται, γεγονός που ισχυροποιεί τη θέση του ομιλητή. Προβάλλονται οι κίνδυνοι που τυχόν θα προκύψουν από την επικράτηση του αντιθέτου.
- Επίλογος (Σύντομη ανακεφαλαίωση, ευχή, προτροπή, επιβεβαίωση των επιχειρημάτων που χρησιμοποιήθηκαν για την υποστήριξη της θέσης).
- Επιφώνηση (Τυποποιημένη φράση που τοποθετείται πάντοτε ανεξάρτητα από το κείμενο στο κάτω δεξιό μέρος της γραπτής διατύπωσής του, με την οποία ο πομπός εκφράζει τις ευχαριστίες προς τις/τους δέκτες).
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
"Οι ασυμβίβαστοι"
Ο ασυμβίβαστος είναι μια πραγματικότητα του καιρού μας, γιατί δεν είναι ο ένας, ο μοναδικός και ο μοναχικός, καθώς άλλοτε, είναι πια οι πολλοί και ιδίως αυτοί οι νέοι που έρχονται με κραυγές και συχνά με απειλητικές χειρονομίες να μας επιπλήξουν για όσα έχουμε πράξει, για όσα έχουμε διασώσει και να μας στερήσουν το δικαίωμα της παρουσίας, αν το μπορέσουν.
Όταν μιλούμε για τους ασυμβίβαστους, έχουμε κυριότατα στο νου μας αυτούς τους νέους ανθρώπους. Το ασταμάτητο «όχι» τους. Έγραψα κάπου αλλού, και το πιστεύω πάντα, πως η Ιστορία προχωρεί με το «όχι», δεν προχωρεί με το «ναι». Με το «ναι» αποτελματώνεται. Το «όχι» μπορεί και να έχει ατομική προέλευση, να είναι η εξέγερση ενός προσώπου, μια αυτόβουλη ενέργεια. Το «ναι» σπανιότατα είναι η ολόψυχη και φωτισμένη συγκατάθεση. Στις περισσότερες περιπτώσεις προέρχεται από ραθυμία, ατολμία, αδιαφορία, ή έλλειψη εσωτερικής ανησυχίας. Το «ναι» πληρώνεται — και πλουσιοπάροχα κάποτε. Το «όχι» πληρώνει — και αδρότατα κάποτε.
Και, φυσικά, αυτή τη στιγμή δεν πρόκειται για το «όχι» του αντιρρησία, του αρνητικού τύπου, που είναι απαράγωγος από φυσικού του και πολεμάει κι απαρνιέται τα πάντα για να μπορέσει αυτόνομα να υπάρξει, όπως συχνά συμβαίνει στην ανέλιξη της πνευματικής ζωής, όπου στέρφοι και πικρόχολοι και κακόπιστοι προσπαθούν να πλάσουν ένα ατομικό πεπρωμένο με την αδιάκοπη άρνηση, καθώς τα σκυλιά που γαβγίζουν και γρούζουν, γιατί δεν έχουν άλλο τρόπο να δηλώσουν την ύπαρξή τους. Ο λόγος είναι για το φωτισμένο, συλλογισμένο, σταθερό, αμετακίνητο «όχι», για μια απόφαση ψυχής και πνεύματος.
Η κραυγή των σύγχρονων ασυμβίβαστων, τουλάχιστον των περισσότερων —γιατί καμιά γενίκευση δεν είναι σωστή— είναι μια αυθόρμητη κίνηση, που δεν έχει προφτάσει να συλλογιστεί τον εαυτό της. Και τούτο είναι η αδυναμία της. Τα «άγουρα χρόνια» είναι όλο φλόγα. Άλλωστε, εμείς οι πρεσβύτεροι αυτή τη φλόγα τη θεωρούμε προνόμιο και τη μακαρίζουμε. Και η φλόγα δε φωτίζει μονάχα· πυρπολεί κιόλας και κατακαίει και μεταμορφώνει σε στάχτη.[…].
Οι ασυμβίβαστοι «ασεβούν» και προς την παράδοση. Την υποβάλλουν σ’ εξαντλητική ανάκριση, για να την αναγκάσουν να ομολογήσει την κενότητά της, όπου, φυσικά, συμβαίνει να είναι κενή. Κι επειδή οι καιροί μας είναι σκληροί, η αντιπαραδοσιακή επιδρομή παίρνει τη μορφή καταιγίδας, που τρομάζει τους απλοϊκούς και εξουθενώνει τους ανυποψίαστους χρησιμοθηρικούς. Αυτή η αντιπαραδοσιακή επιδρομή μοιάζει με διάρρηξη σε καλά ασφαλισμένο χρηματοκιβώτιο. Η επίδραση, επομένως, των ασυμβίβαστων, ακόμη κι όταν δεν είναι φανερή, είναι φυσικό να έχει υποβάλει την παράδοση σε σκληρότατη δοκιμασία.
Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου, Οι σκληροί καιροί,
εκδόσεις των Φίλων. (Απόσπασμα σε διασκευή).
