Β. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ
ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 19ο ΑΙΩΝΑ
4. Η εκμετάλλευση των ορυχείων
(Ακολουθεί το κείμενο του
σχολικού βιβλίου, σελ. 25-26)
Η απουσία βαριάς βιομηχανίας στην Ελλάδα περιόριζε το ενδιαφέρον για
εκμετάλλευση του υπεδάφους. Οι δραστηριότητες στο χώρο αυτό είτε αποσκοπούσαν
σε εξαγωγές, είτε στην εξυπηρέτηση των περιορισμένων τοπικών αναγκών. Για τις
τελευταίες, οι δραστηριότητες των λατομείων και η παραγωγή οικοδομικών υλικών
είχαν τον πρώτο λόγο. Για τις εξαγωγές, το βάρος έπεσε σε μεταλλευτικά προϊόντα
που τα ισχυρά βιομηχανικά κράτη της Δυτικής Ευρώπης χρησιμοποιούσαν ως πρώτες
ύλες στη μεταλλουργία τους. Τα προϊόντα αυτά εξάγονταν ακατέργαστα, σε μορφή
μεταλλεύματος, ή μετά από στοιχειώδη μόνο επεξεργασία.
Η Ελλάδα, έστω και στις περιορισμένες διαστάσεις της του 19ου αιώνα, είχε
ικανοποιητική ποικιλία κοιτασμάτων, συνήθως όμως σε μικρές ποσότητες. Η
ενθάρρυνση της μεθοδικής τους εκμετάλλευσης στις αρχές της δεκαετίας του 1860
με νομοθεσία που επέτρεπε την «εκχώρηση» μεταλλευτικών δικαιωμάτων με ευνοϊκούς
όρους, προκάλεσε τη ραγδαία εξέλιξη του κλάδου. Την ίδια εποχή το ενδιαφέρον
για μεταλλευτικά και οικοδομικά υλικά είχε ενισχυθεί εξαιτίας διαφόρων
συγκυριών, όπως ήταν π.χ. τα έργα για τη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ (έργο
που ολοκληρώθηκε το 1869) αλλά και το ίδιο το άνοιγμα της διώρυγας, που
αναβάθμισε συνολικά την Ανατολική Μεσόγειο.
Η πιο γνωστή περιοχή μεταλλευτικής δραστηριότητας υπήρξε, όπως και στην
αρχαιότητα, το Λαύριο. Το 1866 άρχισε εκεί τις εργασίες της μία γαλλο-ιταλική
εταιρεία (Σερπιέρι-Ρου) με στόχο την εξαγωγή μεταλλεύματος όχι μόνο από τα
υπόγεια κοιτάσματα αλλά και από τις «σκωρίες», τα υλικά που είχαν συσσωρευτεί
εκεί στη διάρκεια των αιώνων εκμετάλλευσης των ορυχείων κατά την αρχαιότητα. Η
τεχνολογία της εποχής επέτρεπε την απόσπαση μεταλλεύματος από αυτά τα
κατάλοιπα. Η εξόρυξη αργύρου και μολύβδου γνώρισε σημαντική άνθηση και πρόσθεσε
στις ελληνικές εξαγωγές προϊόντα αξίας πολλών εκατομμυρίων δραχμών.
Από τις άλλες εκμεταλλεύσεις ξεχώριζαν εκείνες της Μήλου (θειάφι), της
Νάξου (σμύριδα) και της Θήρας (θηραϊκή γη, που χρησιμοποιήθηκε ως οικοδομικό
υλικό σε μεγάλα έργα). Με την οικοδομική ανάπτυξη που γνώρισε η χώρα μετά τη
δεκαετία του 1870, εμφανίστηκαν στο προσκήνιο νέα υλικά, όπως το μάρμαρο. Η
αξιοποίηση των θαυμάσιων μαρμάρων που διέθετε η χώρα πήρε σημαντικές διαστάσεις
κατά τα τέλη του 19ου αιώνα
Σ' αυτήν την κατηγορία οικονομικής δραστηριότητας μπορούμε να εντάξουμε
και τις αλυκές, πηγή σημαντικών δημοσίων εσόδων κατά τις τελευταίες δεκαετίες
του 19ου αιώνα.
Ερμηνευτική σημείωση:
Το παρόν κεφάλαιο δεν παρουσιάζει κάποια
δυσκολία στην κατανόησή του. Τα σημεία που θα πρέπει να επισημάνει ο μαθητής
είναι ότι η απουσία βαριάς βιομηχανίας στην Ελλάδα περιόριζε το ενδιαφέρον για
εκμετάλλευση του υπεδάφους, ενώ από την άλλη η χώρα δεν διέθετε μεταλλεύματα
σημαντικά σε ποσότητες, ώστε να προκληθεί επενδυτικό ενδιαφέρον για την εξόρυξή
τους. Παρόλα αυτά, η εκμετάλλευση των υπαρχόντων κοιτασμάτων ενθαρρύνθηκε με
τις διατάξεις της νομοθεσίας στη δεκαετία του 1860 που εκχωρούσε μεταλλευτικά
δικαιώματα με ευνοϊκούς όρους, ενώ θετικό ρόλο προς την κατεύθυνση αυτή έπαιξαν
και οι διεθνείς συγκυρίες (διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ). Το Λαύριο είναι η
σημαντικότερη περιοχή εξόρυξης μεταλλευμάτων, με τη γαλλοϊταλική εταιρία
Σερπιέρι-Ρου να προχωρεί στην εκμετάλλευση των κοιτασμάτων της.
ΟΡΙΣΜΟΣ
Σκωρίες : Η πιο γνωστή
περιοχή μεταλλευτικής δραστηριότητας υπήρξε, όπως και στην αρχαιότητα, το
Λαύριο. Το 1866 άρχισε εκεί τις εργασίες της μία γαλλο-ιταλική εταιρεία
(Σερπιέρι-Ρου) με στόχο την εξαγωγή μεταλλεύματος όχι μόνο από τα υπόγεια
κοιτάσματα αλλά και από τις «σκωρίες», τα υλικά που είχαν συσσωρευτεί εκεί στη
διάρκεια των αιώνων εκμετάλλευσης των ορυχείων κατά την αρχαιότητα. Η
τεχνολογία της εποχής επέτρεπε την απόσπαση μεταλλεύματος από αυτά τα
κατάλοιπα.
ΠΗΓΕΣ - ΚΕΙΜΕΝΑ (ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ)
1. ΚΕΙΜΕΝΟ
(Επιστημονική μελέτη - Μονογραφία)
Εκμετάλλευση του
ορυκτού πλούτου
Από τον ορυκτό πλούτο της χώρας είχε αξιοποιηθεί ως τα μέσα του αιώνα (σημ:
19ου αιώνα) κυρίως η σμύριδα της Νάξου, που αποτελούσε εξαγώγιμο προϊόν. Με το
νόμο ΣΒ΄ της 18ης Ιουλίου 1852, η εκμετάλλευση των ορυχείων είχε δοθεί ύστερα
από δημοπρασία στον Άγγλο Ρίτσαρντ Άμποτ με ευνοϊκούς όρους για το δημόσιο. Η
παραγωγή σμύριδας έφθασε το 1856 τις 40.000 καντάρια, ενώ το 1859 η εξαγωγή της
απέφερε 256.424 δρχ.
.......
Για την προώθηση της αξιοποιήσεως του ορυκτού πλούτου της χώρας είχαν
γίνει τότε ειδικές μελέτες. Στα 1859 για παράδειγμα μια μελέτη του Γερμανού
Έντουαρντ Χάιντερ για τη «γη της Σαντορίνης» μεταφράστηκε από τα γερμανικά στα
γαλλικά και τυπώθηκε από την ελληνική κυβέρνηση για να προβληθούν οι ιδιότητές
της για χρήση σε υδραυλικά έργα.
.........
Μια θετική προσπάθεια για την άρση των εμποδίων στον τομέα ορισμένων
βιομηχανικών υλών σημειώθηκε το 1867 με την ψήφιση του νόμου «περί μεταλλείων
και ορυκτών». Ο νόμος εκείνος σκοπός είχε να ενθαρρύνει τις ξένες επενδύσεις
και να στρέψει την εγχώρια αποταμίευση στην εκμετάλλευση του πλούτου της
ελληνικής γης. Πραγματικά μέσα σε λίγα χρόνια από την ψήφιση του νόμου
σημειώθηκε ένας πρωτοφανής για τα ελληνικά χρόνια πυρετός για την έρευνα και
εκμετάλλευση του ελληνικού υπεδάφους.
Όπως γράφει το τότε τμηματάρχης της Δημόσιας Οικονομίας του Υπουργείου
Εσωτερικών Α. Μανσόλας, «η μεταλλευτική βιομηχανία εξήγειρε την δραστηριότητα
και την κερδοσκοπική των πολιτών τάση, πανταχού δε σχεδόν της Ελλάδος
περιέτρεχον τα όρη και τας κοιλάδας προς ανίχνευσιν του υπό την επιφάνειαν
αυτών, κατά την ιδέαν των απλουστέρων, υποκρυπτομένου πλούτου, εξ ου
ωνειροπωλούντο αμύθητα κέρδη». Από το 1867 ως το 1875 υποβλήθησαν στο υπουργείο
Εσωτερικών 1.086 αιτήσεις για την παραχώρηση μεταλλείων και ορυχείων εκτάσεως
εκατομμυρίων στρεμμάτων. Από τις αιτήσεις αυτές εγκρίθηκαν 359, αλλά σε 40 από
αυτές ενεργήθηκαν σχετικές έρευνες, και στα τέλη του 1875 παρέμειναν σε λειτουργία
μόνο 9.
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΓ΄, σσ. 180-181, 312
2. ΚΕΙΜΕΝΟ
(Επιστημονική μελέτη - Μονογραφία)
Δια του Β.Δ. της 22 Οκτωβρίου 1881 συνεστάθη
ανώνυμος «Ελληνική εταιρία των μαρμάρων της Πάρου» με μετοχικόν κεφάλαιον εκ 3.500.000
δρχ. εις χρυσόν προς καλλιέργειαν των λατομείων των λευκών μαρμάρων της Πάρου.
......
Εν Πεντέλη σήμερον εξορύττονται μάρμαρα... Περί
τα τέλη του 1882 συνεστάθη εις τα περίχωρα των Αθηνών εργοστάσιον, όπερ
κατεργάζεται, σχίζει και στιλβώνει το μάρμαρον λίαν επιτυχώς και καταγινόμενον
κυρίως εις τα τη επιπλοποία χρήσιμα μάρμαρα, ανάλογα δε πράττει, κυρίως όμως
δια οικοδομάς, έτερον μηχναικόν μαρμαρουργείον παρά τον Ιλισσόν.
Α. Ν. Βερναρδάκη, Περί του εν Ελλάδι Εμπορίου, σσ. 59, 61
