ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ
Σχετικές έννοιες: Πρότυπα ζωής, Πολιτισμός, Μαζική κουλτούρα, ΜΜΕ, Διαφήμιση Οικονομία, Μόδα, Φυσικό περιβάλλον, Ανθρωπισμός, Παιδεία, Πνευματικοί άνθρωποι, κ.ά.
Ορισμός
Με τον όρο καταναλωτισμό προσδιορίζουμε την τάση της αλόγιστης απόκτησης υλικών αγαθών.
Περίγραμμα έννοιας
- Η κατανάλωση των αγαθών που παράγονται από την ανθρώπινη εργασία για την εξυπηρέτηση βιολογικών και άλλων αναγκών αποτελεί μια βασική παράμετρο της λειτουργίας των κοινωνιών.
- Η ενέργεια αυτή βρίσκεται στη βάση της παραγωγικής διαδικασίας και κατά συνέπεια της οικονομικής ανάπτυξης.
- Η ζήτηση προϊόντων είναι κίνητρο για την ανθρώπινη επινοητικότητα, κάτι που έχει ως αποτέλεσμα την κινητοποίηση δημιουργικών δυνάμεων. Έτσι, προκύπτουν καινούργιες τεχνικές που συνεπιφέρουν την επιστημονική ανέλιξη αλλά και τη βελτίωση των όρων της καθημερινής ζωής.
- Οι καταναλωτικές παγκοσμιοποιημένες κοινωνίες, είναι κοινωνίες σε διαντίδραση· επικοινωνούν, γνωρίζονται, αλληλοεξαρτώνται.
Ο πιο πάνω κατάλογος θα μπορούσε να μακρύνει, μιας και ο καταναλωτισμός περιγράφει την ουσία της οικονομικής ανάπτυξης του νεότερου κόσμου. Όμως, η κατανάλωση υλικών αγαθών έχει υπερβεί κάθε λογική και μέτρο τις τελευταίες δεκαετίες. Στη βάση αυτή βρίσκεται ο σημερινός πολιτισμός, ο τρόπος δηλαδή με τον οποίο αντιλαμβάνονται το σύνολο του κόσμου οι άνθρωποι. Ο σημερινός πολιτισμός είναι απόλυτα υλιστικός, κάτι που χρωματίζει και τον τρόπο σκέψης. Στο πλαίσιο αυτό, ο καταναλωτισμός:
- Υπονομεύει βασικές ηθικές και πνευματικές αξίες. Η αναζήτηση της ευτυχίας, της πνευματικής και ηθικής δηλαδή ολοκλήρωσης στην άμετρη κτήση και απόλαυση υλικών αγαθών δημιουργεί μια καινούργια ατομοκεντρική κοσμοθεωρία. Η ατομική ολοκλήρωση αποκλείει τον συνάνθρωπο, εξοβελίζει την ηθική συμπεριφορά, τον σεβασμό σε κανόνες και αρχές που στηρίζουν την κοινωνική συνύπαρξη.
- Η εστίαση στο ατομικό συμφέρον ενισχύει τις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες, υπονομεύοντας έτσι βασικές αρχές της δημοκρατίας, όπως είναι η ισονομία, η κοινωνική αλληλεγγύη, το κράτος δικαίου.
- Αλλοιώνει τον ανθρωποκεντρικό και προοδευτικό χαρακτήρα της τέχνης, μέσα από την επιβολή συγκρητιστικών προτύπων μαζικής κουλτούρας, που δεν σέβονται την εθνική ταυτότητα αλλά και τις ιδιαίτερες αναζητήσεις.
- Αποτελεί πραγματική απειλή για το φυσικό περιβάλλον, αφού η ανεξέλεγκτη άντληση πόρων ανοίγει τον ορίζοντα σε δυσοίωνες προοπτικές για τη βιωσιμότητά του.
Με δεδομένο ότι ο καταναλωτισμός συνδέεται στενότατα με τον τρόπο οργάνωσης της ανθρώπινης συλλογικής δραστηριότητας στους νεότερους χρόνους, δεν θα πρέπει να δαιμονοποιείται ως πρακτική. Αυτή είναι μια στείρα προσέγγιση που δεν δίνει λύση στις αρνητικές συνέπειες από τον μονόπλευρο προσανατολισμό του σύγχρονου ανθρώπου στον υλικό κόσμο. Είναι επίσης δεδομένο ότι θεωρείται εξαιρετικά δύσκολο να μεταβληθεί άρδην το υλιστικό πρόσημο του σημερινού πολιτισμού. Βασική διέξοδος στο αδιέξοδο αυτό είναι η ενίσχυση της πνευματικής διάστασης του ανθρώπου· η ανάδειξη των ανθρωποκεντρικών χαρακτηριστικών και όχι των ατομοκεντρικών.
- Η ενίσχυση της ανθρωπιστικής παιδείας στο σχολείο θα μπορούσε να συνεισφέρει πολλά· η καινούργια γενιά πολιτών αυτού του κόσμου, μεγαλωμένη με προσήλωση στις αξίες της αλληλεγγύης, του σεβασμού της ανθρώπινης αξίας, της συλλογικότητας, της ελευθερίας, της δημοκρατίας, του σεβασμού προς το φυσικό περιβάλλον, θα συνειδητοποιήσει το αδιέξοδο της σημερινής υλικής μονομέρειας και της παραβίασης του μέτρου και της λογικής. Τα φιλοσοφικά και πνευματικά διδάγματα για την αρμονία και την προτεραιότητα του πνευματικού έναντι του υλικού δείχνουν ότι η διαταραγμένη ισορροπία ανάμεσα στα δυο μόνο κακά προξεί.
- Η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση των νέων, με την ανάδειξη των επικίνδυνων για το κλίμα αδιεξόδων, δεν μπορεί παρά να φέρει μια εντελώς καινούργια αντίληψη στη διαχείριση των φυσικών πόρων.
- Η ανάδειξη των κλασικών ιδεωδών του αθλητισμού θα δώσει υγιείς διεξόδους, μια εναλλακτική πρόταση απέναντι στον επορευματοποιημένο αθλητισμό.
- Αυτονόητη είναι και η ευεργετική προφυλακτική δράση της κριτικής σκέψης των νέων απέναντι στην προβολή μαζικών προτύπων από τα ΜΜΕ. Τα πρότυπα αυτά είναι καλά σχεδιασμένα και συναντούν εμπόδια μόνο απέναντι σε σκεπτόμενους πολίτες.
Ιστορικό πλαίσιο του καταναλωτισμού
Η βελτίωση των όρων διαβίωσης συνδέθηκε πάντοτε με την τάση απόκτησης υλικών αγαθών, αρχικά για την εξυπηρέτηση άμεσων αναγκών (διατροφή, ένδυση, στέγαση, μετακίνηση, κ.λπ.) και σταδιακά για την ικανοποίηση αισθητικών και πνευματικών απαιτήσεων. Η βελτίωση των οικονομικών μεγεθών συνεπέφερε και τη μεταβολή της ανθρώπινης συμπεριφοράς, σε ατομικό και ομαδικό επίπεδο, στο θέμα της διαχείρισης των υλικών αγαθών. Κι αυτό συμβαίνει εδώ και πολλούς αιώνες.
Ο καταναλωτισμός δηλαδή δεν αποτελεί προνόμιο της νεότερης εποχής, απότοκο της επικράτησης του υλικού πολιτισμού, ως απόρροια των κηρυγμάτων του Διαφωτισμού και των ανατροπών που έφερε η Βιομηχανική επανάσταση στην κοινωνική, οικονομική και πνευματική οργάνωση. Η τάση του ανθρώπου να υπερεκτιμά την ύλη είναι πανάρχαια, γι' αυτό και οι σημαντικότερες θρησκείες αλλά και τα διάφορα φιλοσοφικά ρεύματα της αρχαιότητας τονίζουν την προτεραιότητα του πνευματικού έναντι του υλικού.
Βέβαια, ο καταναλωτισμός κυριάρχησε ως στάση ζωής στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες τις τελευταίες μεταπολεμικές δεκαετίες με την άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων και την οικονομική εκτόξευση της λεγόμενης μεσαίας τάξης. Η ανάγκη των μεταπολεμικών κοινωνιών να αφήσουν πίσω τους τις αιματηρές πολεμικές συγκρούσεις συνέπεσε με τη ραγδαία οικονομική ανάπτυξη. Έτσι, η δυνατότητα κτήσης αγαθών που διευκόλυναν την καθημερινότητα έγινε τρόπος ζωής. Αυτοκίνητα, ηλεκτρονικές συσκευές, άνετα ρούχα, κάθε είδους τρόφιμα και ποτά, έδιναν μια διαφορετική αντίληψη για την ευημερία και για το νόημα της ζωής.
Ο κινηματογράφος, η τηλεόραση, τα σύγχρονα μέσα μεταφοράς, η τεχνολογική επανάσταση του διαδικτύου όχι μόνο ευνόησαν την τάση αυτή, αλλά και την εκτόξευσαν, αφού ο καταναλωτισμός δημιούργησε μια πρωτοφανή κινητικότητα κεφαλαίων και ανθρώπων. Η επικράτηση της παγκοσμιοποίησης ως φαινόμενο που επηρεάζει καθολικά την οργάνωση και εξέλιξη του κόσμου μετέτρεψε τον καταναλωτισμό σε φρενίτιδα. Η απώλεια κάθε ελέγχου και μέτρου, μοιραία, προκάλεσε και προκαλεί σημαντικές παρενέργειες σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δράσης: οικονομία, πολιτική οργάνωση, παιδεία, πολιτισμό, περιβάλλον. Αυτό είναι ευνόητο, αφού ο καταναλωτισμός αποτελεί κεντρικό πυλώνα της σημερινής ανθρωπότητας.
Η καταναλωτική κοινωνία
Στις δυτικές κοινωνίες το σύστημα της κατανάλωσης επηρεάζει όλο το πολιτισμικό σύστημα. Επικρατεί η λογική του πόθου και όχι της ανάγκης. Η λειτουργία του αντικειμένου, του προϊόντος δηλαδή, βασίζεται στη συμβολική, ανταλλακτική και σημασιολογική του αξία και όχι στη χρηστική. Το αντικείμενο με άλλα λόγια, ορίζεται σύμφωνα με την ιδέα και τα νοήματα και όχι με την αξία χρήσης του. Σύμφωνα με τον γνωστό γάλλο κοινωνιολόγο J. Baudrillard, η σημερινή εποχή, η οποία χαρακτηρίζεται εποχή της κατανάλωσης, είναι η ιστορική κατάληξη ολόκληρης της διαδικασίας της παραγωγικότητας που ξεκίνησε με τη βιομηχανική επανάσταση και επιταχύνθηκε με την επικράτηση του καπιταλισμού, είναι η εποχή της ριζικής αλλοτρίωσης του ανθρώπου.
Στη βάση της πιο πάνω τοποθέτησης βρίσκεται η διαπίστωση ότι στη σημερινή κοινωνία καθετί είναι εμπόρευμα, ικανό να πουληθεί και να αγοραστεί, γι' αυτό και μιλάμε για μια καθολική αλλοτρίωση. Για να φτάσουμε στο σημείο αυτό, προηγήθηκε η εμπέδωση της μαζικής παραγωγής προϊόντων που ξεκίνησε τη δεκαετία του '20 και κορυφώθηκε της δεκαετία του '60. Στη μαζική παραγωγή και κατ΄επέκταση στη μαζική κατανάλωση των υλικών αγαθών καθοριστικός ήταν ο ρόλος των ΜΜΕ και της διαφήμισης μέσω κυρίως της τηλεόρασης αλλά και του κινηματογράφου.
Προεκτάσεις του καταναλωτισμού
Πέρα από το οικονομικό πεδίο σε όλες του τις μορφές, ο καταναλωτισμός, ως κυρίαρχη στάση ζωής των ανθρώπων των δυτικών κοινωνιών, επηρέασε όλους τους τομείς της ατομικής και συλλογικής δράσης.
Πιο συγκεκριμένα, στην τέχνη έκαναν την εμφάνισή τους και κυριάρχησαν μορφές μαζικής έκφρασης με αρνητικό πρόσημο, πολιτιστικά προϊόντα δηλαδή που αντί να βελτιώσουν τις πνευματικές επιδόσεις υπονόμευσαν την πολιτισμική ανέλιξη.
Φυσικά, ο αρνητικά κομβικός ρόλος των ΜΜΕ στην επικράτηση του καταναλωτισμού έγινε πιο συστηματικός και επεκτατικός, με ρογράμματα που αδιαφορούν για την προαγωγή ανθρωπιστικών αξιών.
Ακόμη και δράσεις όπως ο αθλητισμός δεν έμειναν έξω από την επιρροή του καταναλωτικού μοντέλου. Είναι εμφανής η πλήρης εμπορευματοποίηση του αθλητικού ιδεώδους, με αρνητικές προεκτάσεις την επικράτηση του αθέμιτου ανταγωνισμού και της βίας.
Αλλά και οι διαπροσωπικές σχέσεις έχουν πληγεί βαθύτατα, αφού η μανία για την κτήση και την κατανάλωση ευνοεί την ανάπτυξη του εγωισμού, της ιδιοτέλειας, της αποβολής κάθε ηθικής αξίας, ενώ και οι συλλογικές αξίες έχουν υποχωρήσει προς όφελος της ατομικής επικράτησης.
Κατ΄επέκταση, οι συλλογικές πολιτικές δράσεις δεν στοχεύουν στην εξυπηρέτηση του ομαδικού συμφέροντος, με σαφείς τις αρνητικές επιπτώσεις στην ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών.
Δεν προκαλεί απορία που η κοινωνική αλληλεγγύη έδωσε τη θέση της στην αποξένωση. Έτσι, ο εθελοντισμός, μια έννοια αυτονόητη κάποτε, συνώνυμη της κοινωνικής αλληλεγγύης, επανακάμπτει με δυσκολίες.
Ο καταναλωτισμός είναι πολιτισμική στάση. Επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον.
Η κριτική του πολιτισμού της κατανάλωσης από τον Κορνήλιο Καστοριάδη
"Δεν υπάρχει μόνο η μη αντιστρεπτή κατασπατάληση του περιβάλλοντος και των μη ανανεώσιμων πόρων. Υπάρχει, επίσης, η ανθρωπολογική καταστροφή των ανθρώπινων όντων, που μετασχηματίζονται σε παραγωγικά και καταναλωτικά ζώα, σε αποκτηνωμένους τηλεθεατές του ζάπινγκ"
"Με δεδοµένη την οικολογική κρίση, την ακραία ανισότητα της κατανοµής των πόρων µεταξύ πλούσιων και φτωχών χωρών, την αδυναµία να συνεχίσει το σύστηµα τη σηµερινή του πορεία, το απαιτούµενο είναι µια νέα δυναµική πραγµατικότητα που η σηµασία της δεν µπορεί να συγκριθεί µε τίποτε άλλο στο παρελθόν. Αναφέροµαι σε µια πραγµατικότητα που θα έβαζε στο κέντρο της ζωής του ανθρώπου σηµασίες άλλες από την αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσης και στόχους ζωής διαφορετικούς, για τους οποίους οι άνθρωποι θα µπορούσαν να πουν πως αξίζουν τον κόπο.
Αυτό θα απαιτούσε, φυσικά, µια αναδιοργάνωση των κοινωνικών θεσµών, των εργασιακών, των οικονοµικών, των πολιτικών και πολιτιστικών σχέσεων. Ένας τέτοιος προσανατολισµός, όµως, απέχει ανυπολόγιστα από τα όσα σκέπτονται και, ίσως, από τα όσα ποθούν οι άνθρωποι σήµερα. Αυτή είναι η µεγάλη δυσκολία που πρέπει να αντιµετωπίσουµε.
Θα έπρεπε, σκέπτοµαι, να θέλουµε µια κοινωνία στην οποία οι οικονοµικές αξίες θα έχουν παύσει να κατέχουν κεντρική θέση, όπου η οικονοµία θα έχει ξαναµπεί στη θέση της, δηλαδή θα έχει γίνει ένα απλό µέσο του ανθρώπινου βίου και όχι ύστατος σκοπός, στην οποία, εποµένως, θα έχουµε παραιτηθεί από την τρελή κούρσα προς µια συνεχώς αυξανόµενη κατανάλωση. Αυτό δεν είναι απλώς αναγκαίο, για να αποφύγουµε την τελεσίδικη καταστροφή του γήινου περιβάλλοντος. Είναι αναγκαίο κυρίως, για να βγούµε από την ψυχική και ηθική εξαθλίωση των σύγχρονων ανθρώπων. Θα έπρεπε, ακόµα, από εδώ και εµπρός οι άνθρωποι (µιλάω για τις πλούσιες χώρες) να δεχτούν ένα αξιοπρεπές αλλά λιτό βιοτικό επίπεδο και να παραιτηθούν από την ιδέα ότι ο κεντρικός στόχος της ζωής τους είναι να αυξάνεται η κατανάλωσή τους κατά 2 µε 3% το χρόνο. Για να το δεχτούν αυτό, θα έπρεπε κάτι άλλο να δίνει νόηµα στη ζωή τους. Αυτό το άλλο είναι η ανάπτυξη των ανθρώπων αντί για την ανάπτυξη των σκουπιδοπροϊόντων.
Η ανάπτυξη, βέβαια, των ανθρώπων αντί για την ανάπτυξη των σκουπιδοπροϊόντων θα απαιτούσε µιαν άλλη οργάνωση της εργασίας, η οποία θα έπρεπε να παύσει να είναι αγγαρεία και να γίνει πεδίο προβολής των ικανοτήτων του ανθρώπου˙ µιαν αληθινή δηµοκρατία που θα συνεπαγόταν τη συµµετοχή όλων στη λήψη των αποφάσεων˙ µιαν άλλη οργάνωση παιδείας, ώστε να διαπλάθονται πολίτες ικανοί «να άρχουν και να άρχονται βάσει των νόµων» σύµφωνα µε τη θαυµάσια έκφραση του Αριστοτέλη.
Εννοείται ότι όλα αυτά θέτουν τεράστια προβλήµατα. Προβλήµατα µεγάλης δυσκολίας που όµως, κατά τη γνώµη µου, µπορούν να λυθούν, µε την προϋπόθεση ότι η πλειονότητα των ανθρώπων και των ικανοτήτων τους θα κινητοποιηθεί για τη δηµιουργία λύσεων, αντί να προβληµατίζεται για το πότε θα µπορέσει να αποκτήσει τρισδιάστατη τηλεόραση. Αυτά είναι τα καθήκοντα που έχουµε µπροστά µας και η τραγωδία της εποχής µας είναι ότι η ανθρωπότητα δεν νοιάζεται γι’ αυτά. Πόσον καιρό ακόµα η ανθρωπότητα θα κατατρύχεται από τις µαταιότητες και τις ψευδαισθήσεις που ονοµάζουµε εµπορεύµατα; Μια καταστροφή οποιουδήποτε είδους - οικολογική για παράδειγµα - θα προκαλέσει άραγε µια βίαιη αφύπνιση ή µήπως την εµφάνιση αυταρχικών ή ολοκληρωτικών καθεστώτων; Κανείς δεν µπορεί να απαντήσει σε τέτοιου είδους ερωτήµατα.
Εκείνο, πάντως, που µπορούµε να πούµε, είναι ότι όλοι όσοι έχουν συνείδηση του σοβαρού χαρακτήρα των ζητηµάτων πρέπει να προσπαθήσουν να µιλήσουν, να ασκήσουν κριτική σ’ αυτή την ξέφρενη πορεία προς την άβυσσο, να ξυπνήσουν τη συνείδηση των συµπολιτών τους.
(Η Άνοδος της ασηµαντότητας)
Η ...μόδα του κατανάλωσης
"Τα ψέματα περί αειφορίας της βιομηχανίας της μόδας
Tο σημερινό αποτύπωμα άνθρακα της βιομηχανίας της μόδας είναι πάνω από το 8% των συνολικών παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, μεγαλύτερο και από αυτό που προκαλούν όλες οι διεθνείς μετακινήσεις.
«Οι μεγάλες εταιρείες λιανικής πώλησης ενδυμάτων σε παγκόσμιο επίπεδο δεν επιδιώκουν να αλλάξουν το θεμελιώδες επιχειρησιακό μοντέλο τους ή να δημιουργήσουν κουλτούρα αειφορίας. Αυτό θα απαιτούσε την εκ νέου λειτουργία ολόκληρης της επιχειρηματικής δομής τους» (Ανίκα Κοσλόβσκι, επίκουρη καθηγήτρια Μόδας).
Η παραγωγή ειδών ένδυσης υπερδιπλασιάστηκε από το 2000 έως το 2014. Ο μέσος καταναλωτής αγόρασε 60% περισσότερα ενδύματα το 2014 σε σχέση με το 2000, αλλά κράτησε κάθε ρούχο τον μισό χρόνο. Η κατανάλωση ενδυμάτων αναμένεται να αυξηθεί κατά 63% τα επόμενα 10 χρόνια. Και λιγότερο από το 1% όλων των ρούχων που παράγονται παγκοσμίως ανακυκλώνεται. Με αριθμούς παραγωγής όπως αυτοί, μπορούν οι μεγάλες φίρμες της «ταχείας μόδας» να ισχυρίζονται ότι ακολουθούν πρακτικές αειφορίας;
Πρόσφατα, η εταιρεία ένδυσης Zara ανακοίνωσε ότι θα ακολουθήσει την αειφορία σε ό,τι αφορά τις πρώτες ύλες που χρησιμοποιεί για την παραγωγή των ενδυμάτων της.
Ωστόσο, σύμφωνα με την Ανίκα Κοσλόβσκι, επίκουρη καθηγήτρια Μόδας, Δεοντολογίας και Αειφορίας στη Σχολή Μόδας στο Πανεπιστήμιο Ράιερσον, η Zara δεν μπορεί να μιλάει για αειφορία. Ως η μεγαλύτερη αλυσίδα λιανικής της αποκαλούμενης «ταχείας μόδας» στον κόσμο παράγει περίπου 450 εκατομμύρια ενδύματα ετησίως και κυκλοφορεί 500 νέα σχέδια την εβδομάδα, περίπου 20.000 ετησίως.
Το μοντέλο της «ταχείας μόδας» της Zara -όπου σχεδιαστές και κατασκευαστές ρούχων αλλάζουν τις συλλογές τους συνεχώς, χρησιμοποιώντας φτηνά υλικά και εργατικά χέρια- ήταν τόσο επιτυχημένο που ενέπνευσε ολόκληρη τη βιομηχανία να παράγει έναν πρωτοφανή αριθμό ενδυμάτων όλο τον χρόνο.
Αλληλοσυγκρουόμενες πρακτικές
Οπως γράφει η Κοσλόβσκι στον ιστότοπο Conversation, το επιχειρηματικό μοντέλο της ταχείας μόδας είναι αντίθετο στην αειφορία. Κάποιες από τις εταιρείες «ταχείας μόδας» αναφέρουν ότι στις πρακτικές τους περιλαμβάνεται η ανακύκλωση. Ωστόσο, ακόμη και αν τα ενδύματα συλλέγονται στο κατάστημα, δεν υπάρχουν οι δυνατότητες ανακύκλωσης ενδυμάτων στην κλίμακα που απαιτείται για τους τρέχοντες ρυθμούς παραγωγής. Εξάλλου, συνήθως είναι πιο ενεργοβόρο το να ανακυκλώσεις από το να παράξεις νέα προϊόντα.
Η πρακτική που ανέδειξε πρόσφατα η Zara αφορά τη χρησιμοποίηση αποκλειστικά βιώσιμων υφασμάτων. Ωστόσο, η μετάβαση σε βιώσιμα υφάσματα, ενώ συνεχίζεται η παραγωγή ρούχων με το μοντέλο της «ταχείας μόδας», δεν μπορεί να καταστήσει μια εταιρεία αειφορική. Επιπλέον, στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει αυτό που αποκαλούν 100% βιώσιμο ύφασμα.
Τα υφάσματα απαιτούν τεράστια ποσότητα ενέργειας και φυσικών πόρων για να παραχθούν και αυτό που ισχύει είναι ότι τα βιώσιμα υφάσματα είναι λιγότερο επιβλαβή, καθώς μειώνονται οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις τους.
Η Κοσλόβσκι ξόδεψε πολύ χρόνο διαβάζοντας εκθέσεις εταιρικής κοινωνικής ευθύνης που έχουν εκδώσει οι μεγαλύτερες φίρμες ένδυσης και λαμβάνοντας συνεντεύξεις από μικρές επιχειρήσεις για να διαπιστώσει πώς προσεγγίζουν την αειφορία. Οπως αναφέρει, η μεγαλύτερη σημαντική διαφορά μεταξύ αυτών των δύο οντοτήτων είναι η κουλτούρα.
Οι μικρές φίρμες επικεντρώνονται στη δημιουργία μιας κουλτούρας βιωσιμότητας με την παραγωγή λιγότερων προϊόντων από την αρχή. Χρησιμοποιούν στρατηγικές όπως την παραγωγή μέσω παραγγελιών και, έτσι, δεν παράγουν περισσότερα από όσα πωλούν. Και το αυτό κάνουν επειδή τα απόβλητα αποτελούν μία από τις μεγαλύτερες ανησυχίες τους.
Επίσης, τα είδη ένδυσης που παράγουν είναι υψηλής ποιότητας, εξασφαλίζοντας ανθεκτικότητα και μακροζωία ώστε τα ρούχα να διαρκούν πολύ καιρό, και επιδιορθώνουν τα ρούχα, έτσι ώστε να αποκτούν ακόμη μεγαλύτερη διάρκεια ζωής.
Η πιο σημαντική διαφορά είναι ότι οι περισσότερες μικρές μάρκες επιλέγουν να μην ακολουθήσουν το εποχικό ημερολόγιο που εφαρμόζει η μόδα. Αντ’ αυτού, παράγουν όσο απαιτείται. Αυτό είναι εντελώς αντίθετο από τον τρόπο που λειτουργούν οι μεγάλες επιχειρήσεις.
Οι μεγάλες εταιρείες λιανικής πώλησης ενδυμάτων σε παγκόσμιο επίπεδο δεν επιδιώκουν να αλλάξουν το θεμελιώδες επιχειρησιακό μοντέλο τους ή να δημιουργήσουν κουλτούρα αειφορίας. Αυτό θα απαιτούσε την εκ νέου λειτουργία ολόκληρης της επιχειρηματικής δομής τους, επισημαίνει η Κοσλόβσκι.
Εταιρική ανευθυνότητα
Η ανάπτυξη του μοντέλου «ταχείας μόδας» που χρησιμοποιείται από όλες τις μεγάλες εταιρείες βασίζεται στην απεριόριστη ανάπτυξη και στην κατανάλωση μιας χρήσης. Τα εταιρικά σήματα και οι έμποροι λιανικής παρέχουν στατιστικές σχετικά με τις μειώσεις των περιβαλλοντικών τους επιπτώσεων στις αλυσίδες εφοδιασμού τους.
Σε αντίθεση με τις ετήσιες οικονομικές εκθέσεις, οι εκθέσεις εταιρικής κοινωνικής ευθύνης είναι εθελοντικές και δεν επαληθεύονται από κάποιον ανεξάρτητο αξιολογητή. Επίσης, ο τρόπος που μετρούν τις βελτιώσεις τους δεν είναι σταθερός ή τυποποιημένος. Ως εκ τούτου, οι καταναλωτές δεν μπορούν να συγκρίνουν τη μία εταιρεία με την άλλη.
Οι ετήσιες οικονομικές εκθέσεις συνήθως περιλαμβάνουν φιλόδοξους στόχους για ανάπτυξη και επέκταση. Για παράδειγμα, η H&M άνοιξε 145 νέα καταστήματα φέτος και έχει επεκταθεί σε τέσσερις νέες αγορές: την Ουκρανία, το Κουβέιτ, τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.
Η Inditex, η μητρική εταιρεία της Zara, αναμένεται να ανοίξει 300 νέα καταστήματα φέτος και να ξεκινήσει πωλήσεις στο διαδίκτυο στο Ντουμπάι, την Αίγυπτο, την Ινδονησία, το Ισραήλ, τον Λίβανο, το Μαρόκο, τη Σαουδική Αραβία, τη Σερβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.
Οπως γίνεται φανερό, η «ταχεία μόδα» εξακολουθεί να εξάγει τον δυτικό καταναλωτισμό στον Παγκόσμιο Νότο, κάτι που θα μπορούσε να έχει καταστροφικές για το περιβάλλον συνέπειες. Ομως, οι νεοφιλελεύθερες καπιταλιστικές οικονομίες απαιτούν συνεχή κατανάλωση και καθορίζουν την επιτυχία μέσω της ανάπτυξης, αντιλήψεις που αντιβαίνουν την αειφορία.
Και όλα αυτά συμβαίνουν τη στιγμή που το σημερινό αποτύπωμα άνθρακα της βιομηχανίας της μόδας είναι πάνω από το 8% των συνολικών παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, μεγαλύτερο και από αυτό που προκαλούν όλες οι διεθνείς μετακινήσεις.
Τάσος Σαραντής, ΕΦΣΥΝ, 05/08/2019
Ηθική μόδα
"Η µόδα ως πολυεθνικός φορέας δηµιουργίας, ταυτότητας και πολιτισµού λειτουργεί καταλυτικά στη διαμόρφωση της ζωή μας. Η πλειονότητα δεν βλέπει τον κόσμο να προχωρά μέσα από τα προστάγματα του συστήματος της μόδας. Μέσα από την αντίληψη «το νέο για το νέο», καλλιτεχνικές δημιουργίες και «επαναστάσεις» δημιουργήθηκαν –πολύ προσοδοφόρες οικονομικά– και διαδέχονταν η μια την άλλη χάρη του νεωτερισμού, και της αντίληψης ότι «είναι καλό γιατί είναι καινούργιο» (Κ. Καστοριάδης). Έτσι, αναπτύχθηκε μια ακόρεστη παραγωγική αλυσίδα, µε σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον και στον άνθρωπο.
Όλα θυσιάζονται στον βωμό της κατανάλωσης. Φτάσαμε να καταναλώνουμε τον ίδιο μας τον εαυτό. Κατά τη δική μου ταπεινή άποψη δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς. Γιατί το να γίνεις από πολίτης καταναλωτής απαιτεί να γίνεις οπαδός μιας ιδεολογίας, με ένα άλλο αξιακό σύστημα στο οποίο το προηγούμενο δεν έχει θέση. Φτάσαμε στα όρια μιας εμπειρίας, ατομικά και συλλογικά, για να επανεκτιμήσουμε τα πράγματα. Να ξαναδούμε όλα αυτά τα οποία συλλήβδην απεμπολίσαμε για χάρη του εκσυγχρονισμού και σήμερα φτάσαμε να συζητάμε για την ηθική διάσταση του ρούχου. Την ηθική, που έχει σχέση με την ύλη που κατασκευάζονται τα ρούχα, ανακυκλώσιμη ή μη, και τις συνθήκες παραγωγής, που έχουν σχέση με την παιδική εργασία και τις αμοιβές. Αυτές οι διοργανώσεις και δράσεις μπορούν να γίνουν αφορμή για έναν επαναπροσδιορισμό της σχέσης μας με το φυσικό και κοινωνικό μας περιβάλλον...
Η «ηθική μόδα δεν είναι πια trend. Είναι ένα παγκόσμιο κίνημα». Η ηθική όμως σε όλα τα επίπεδα έχει κόστος. Η δυσκολία για την αλλαγή αγγίζει τα όρια του ανέφικτου γιατί απαιτείται αλλαγή νοοτροπίας. Θέλει πολύ δουλειά για να φτάσουμε σε μια καθηµερινότητα που θα χαρακτηρίζεται από µηδενικά απορρίµµατα, και είμαστε πολύ μακριά από τα θέματα της συνειδητής κατανάλωσης και της βιώσιµης πολυτέλειας. Αν σήμερα η κυκλική οικονομία και η βιώσιμη ανάπτυξη είναι στην αιχμή των διεθνών συζητήσεων και αναζητήσεων, για τον παραδοσιακό κόσμο αυτό ήταν το πλαίσιο μέσα στο οποίο επιβίωσε, λειτούργησε και δημιούργησε. Ο φόβος μπροστά στη δύναμη της φύσης τον είχε οδηγήσει σε μία σχέση σεβασμού με αυτήν, που ήταν σύμμαχός του αλλά και εχθρός του. Σήμερα, παρά τη γνώση για την επικείμενη οικολογική καταστροφή, ούτε ο φόβος υπάρχει...
(Από την εισήγηση της Αγγελικής Γιαννακίδου στο πλαίσιο του 2ου Athens Fashion Film Festival «When Ethics Meet Aesthetics»)
Καταναλωτισμός. Μια πραγματικότητα
"«Η οικονομική μεγέθυνση»... ο κύριος δείκτης μιας κοινωνίας που λειτουργεί όπως θα έπρεπε, στην καταναλωτική κοινωνία θεωρείται ότι εξαρτάται όχι τόσο από την «παραγωγική δύναμη του έθνους» (υγιής και πολυάριθμη εργατική δύναμη, γεμάτα δημόσια ταμεία και τολμηρές επιχειρηματικές πρωτοβουλίες των κατόχων κεφαλαίου και των διευθυντών) όσο από το ζήλο και την ευρωστία των καταναλωτών της. Ο ρόλος που κάποτε διαδραμάτιζε η εργασία αναφορικά με τη διασύνδεση των ατομικών κινήτρων, την κοινωνική ενσωμάτωση και τη συστημική αναπαραγωγή έχει τώρα ανατεθεί στην καταναλωτική δραστηριότητα...
Η σύγχρονη παγκόσμια τάση οδηγεί «τις οικονομίες προς την παραγωγή του εφήμερου, του ευμετάβλητου... Είτε χρησιμοποιούνται για διαρκή είτε για στιγμιαία κατανάλωση, τα καταναλωτικά αγαθά δεν προορίζονται, εξ ορισμού, να διαρκέσουν για πάντα... Τα καταναλωτικά αγαθά προορίζονται να χρησιμοποιηθούν και να εξαφανιστούν. Η ιδέα της προσωρινότητας και της μεταβατικότητας είναι εγγενής στην ίδια την κατηγοριοποίησή τους ως αντικειμένων κατανάλωσης: τα καταναλωτικά αγαθά έχουν γραμμένο επάνω τους memento mori, ακόμα και με αόρατο μελάνι...
Η εκπλήρωση του λειτουργήματος του καταναλωτή σημαίνει μεγαλύτερο αριθμό επιλογών, ανεξάρτητα εάν αυτό συνεπάγεται και περισσότερη κατανάλωση. Τ ο να ενστερνιστείς τον τρόπο ζωής του καταναλωτή σημαίνει πρωτίστως ότι είσαι ερωτευμένος με την επιλογή. Μόνο σε ένα δεύτερο και όχι ιδιαίτερα απαραίτητο επίπεδο, αυτό σημαίνει ότι καταναλώνεις περισσότερο".
(Ζίγκμουντ Μπάουμαν, Η εργασία, ο καταναλωτισμός και οι νεόπτωχοι, Μεταίχμιο, σελ. 84-92)
Η εσωτερική αυτάρκεια ως αντίδοτο της πλεονεξίας και του καταναλωτικού πνεύματος της εποχής μας
«Πλεονεξία μέγιστον ανθρώποις κακόν», έλεγαν οι αρχαίοι. Και τούτο είναι αληθινό γιατί ο πλεονέχτης μοιάζει μ' ένα τεράστιο απύθμενο πιθάρι. Έχει τη σφαλερή αντίληψη ότι γίνεται πλούσιος με τη συσσώρευση υλικών αγαθών και αγνοεί τη μεγάλη αλήθεια ότι ο πλούτος βρίσκεται στην εσωτερική αυτάρκεια και στην ελαχιστοποίηση των αναγκών του.
«Πλουσιώτερος ο ελαχίστοις αρκούμενος- αυτάρκεια φύσεως γαρ πλούτος», δίδασκε ο Σωκράτης. Και γι' αυτό κάποτε ο σοφός δάσκαλος, απευθυνόμενος σε κάποιον, που ενδιαφερόταν αποκλειστικά για τη συσσώρευση υλικών αγαθών, τον μάλωσε αυστηρά και του σύστησε να μην προσπαθεί να αυξήσει την περιουσία του αλλά να μειώσει την επιθυμία του.
Πραγματικά, όσο αυξάνονται οι επιθυμίες του ανθρώπου, τόσο αισθάνεται εντονότερη την έλλειψη των υλικών αγαθών. Αυτό δικαιώνει απόλυτα κάτι που με πολύ σοφία έλεγαν οι παλαιοί: φτωχός δεν είναι αυτός που έχει λίγα αλλ' αυτός που επιθυμεί πολλά.
Ας μη μας εξαπατά η αίσθηση της επάρκειας. Ποτέ η αφθονία των αγαθών δε θα κορέσει την ψυχή ενός άπληστου. Αυτός είναι αδύνατο να ικανοποιηθεί, όσα αγαθά κι αν απολαύσει. Γι' αυτό, προσφυέστατα, παρομοιάζεται με αδηφάγο[1] όρνεο.
Αντίθετα, αν ο άνθρωπος χαλιναγωγήσει τις ορέξεις του και περιορίσει τις επιθυμίες του, θα λυτρωθεί από πιεστικές, κατά τη γνώμη τον, ανάγκες. Θ' απαλλαγεί από την έλξη των υλικών αγαθών και θα είναι πραγματικά πλούσιος. Χαραχτηριστική η περίπτωση του πάμφτωχου Σωκράτη, που όταν έβλεπε την αφθονία των αγαθών στην αγορά των Αθηνών συνήθιζε να λέει: «Πόσο πλούσιος είμαι που δεν τα έχω ανάγκη».
Ένας τέτοιος άνθρωπος δεν είναι μόνο πραγματικά πλούσιος είναι και αληθινά ελεύθερος. Γιατί η χειρότερη φυλακή του ανθρώπου είναι οι ανάγκες του. Σε μια τέτοια φυλακή βρίσκεται κλεισμένος ο σημερινός άνθρωπος. Ζει σε μια κοινωνία απληστίας που ευφημιστικά[2]ονομάσαμε Κοινωνία της Αφθονίας. Ποτέ ο άνθρωπος δεν απόλαυσε τόσα όσα απολαμβάνει σήμερα, μα ποτέ δεν ήταν τόσο ανικανοποίητος όσο σήμερα. Ζει τη φτώχεια του πλούτου. Ο κατακλυσμός των υλικών αγαθών τού έφερε ηθική ναυτία και ψυχική αδηφαγία. Ζει για να καταναλώνει και δεν καταναλώνει για να ζει.
Οι μηχανισμοί παραγωγής τεχνητών αναγκών, όπως η διαφήμιση, τον μεταμόρφωσαν σ' ένα ακόρεστο καταναλωτικό ον. Όλη τη δραστηριότητά του απορροφούν οι καταναλωτικές του ανάγκες. Αγοράζει συνεχώς, πιστεύοντας ότι λυτρώνεται από τα δεσμά της ανάγκης και χωρίς να το καταλαβαίνει γίνεται δέσμιος νέων αναγκών. Γιατί η καταναλωτική μανία μοιάζει με τη Λερναία Ύδρα, που όταν ο Ηρακλής της έκοβε ένα κεφάλι στη θέση του φύτρωναν δύο.
Έτσι οδηγηθήκαμε σ' έναν φαύλο κύκλο από τον οποίο μπορούμε να ξεφύγουμε μόνο με την εσωτερική μας αυτάρκεια, που θα μας δώσει τη δυνατότητα να στραφούμε προς τον εσωτερικό μας κόσμο, για ν' ασχοληθούμε περισσότερο με το πνεύμα μας, ώστε να μη γινόμαστε δούλοι αναγκών που δεν είναι απόλυτα αναγκαίες. Αίτημα του καιρού μας είναι μια ζωή με ποιότητα. Αυτό μπορεί να γίνει εφικτό, αν λυτρώσουμε τον εαυτό μας από τη μανία για ποσότητα.
Θα ήταν βέβαια παράλογο ν' αρνηθούμε τη σημασία του πλούτου και των άλλων υλικών αγαθών. Ο ασκητισμός μπορεί να λειτουργεί σαν εξαίρεση μα όχι σαν κανόνας της κοινωνικής ζωής. Η χρήση του μέτρου μπορεί ν' αποτελέσει τη χρυσή τομή και για την απόκτηση και για την απόλαυση των υλικών αγαθών.
[1]Αδηφάγος: Αχόρταγος. Άδην (επίρρ). = αρκετά, μέχρι κορεσμού.
[2]Ευφημισμός: Η χρησιμοποίηση ευοίωνης αντί δυσοίωνης λέξης (π.χ. γλυκάδι αντί για ξίδι). Ο ευφημισμός ξεκινάει από την πρόληψη πως κάτι κακό εξευμενίζεται ή αποτρέπεται, όταν του δώσουμε καλή ονομασία.
(Σαράντος Καργάκος)
Γεννήθηκα για να 'χω τόσα
ΓΎΜΝΟΣ, ΙΟΥΛΙΟ ΜΗΝΑ, το καταμεσήμερο. Σ' ένα
στενό κρεβάτι, ανάμεσα σε δυο σεντόνια χοντρά,
ντρίλινα, με το μάγουλο πάνω στο μπράτσο μου
που το γλείφω και γεύομαι την αρμύρα του.
Κοιτάζω τον ασβέστη αντίκρυ στον τοίχο της
μικρής μου κάμαρας. Λίγο πιο ψηλά το ταβάνι με τα
δοκάρια. Πιο χαμηλά την κασέλα όπου έχω
αποθέσει όλα μου τα υπάρχοντα: δυο παντελόνια,
τέσσερα πουκάμισα, κάτι ασπρόρουχα. Δίπλα, η
καρέκλα με την πελώρια ψάθα. Χάμου, στ' άσπρα
και μαύρα πλακάκια, τα δυο μου σάνταλα.
Έχω στο πλάι μου κι ένα βιβλίο.
Γεννήθηκα για να 'χω τόσα. Δεν μου λέει τίποτε να
παραδοξολογώ. Από το ελάχιστο φτάνεις πιο
σύντομα οπουδήποτε. Μόνο που 'ναι πιο δύσκολο.
Κι από το κορίτσι που αγαπάς επίσης φτάνεις, αλλά
θέλει να ξέρεις να τ' αγγίξεις οπόταν η φύση σού
υπακούει. Κι από τη φύση – αλλά θέλει να ξέρεις να
της αφαιρέσεις την αγκίδα της.
στενό κρεβάτι, ανάμεσα σε δυο σεντόνια χοντρά,
ντρίλινα, με το μάγουλο πάνω στο μπράτσο μου
που το γλείφω και γεύομαι την αρμύρα του.
Κοιτάζω τον ασβέστη αντίκρυ στον τοίχο της
μικρής μου κάμαρας. Λίγο πιο ψηλά το ταβάνι με τα
δοκάρια. Πιο χαμηλά την κασέλα όπου έχω
αποθέσει όλα μου τα υπάρχοντα: δυο παντελόνια,
τέσσερα πουκάμισα, κάτι ασπρόρουχα. Δίπλα, η
καρέκλα με την πελώρια ψάθα. Χάμου, στ' άσπρα
και μαύρα πλακάκια, τα δυο μου σάνταλα.
Έχω στο πλάι μου κι ένα βιβλίο.
Γεννήθηκα για να 'χω τόσα. Δεν μου λέει τίποτε να
παραδοξολογώ. Από το ελάχιστο φτάνεις πιο
σύντομα οπουδήποτε. Μόνο που 'ναι πιο δύσκολο.
Κι από το κορίτσι που αγαπάς επίσης φτάνεις, αλλά
θέλει να ξέρεις να τ' αγγίξεις οπόταν η φύση σού
υπακούει. Κι από τη φύση – αλλά θέλει να ξέρεις να
της αφαιρέσεις την αγκίδα της.
(Οδυσσέας Ελύτης
Από τη συλλογή του
«Ο μικρός Ναυτίλος»)
Από τη συλλογή του
«Ο μικρός Ναυτίλος»)
