1.2.2. Οι θεμελιωτές της κοινωνιολογίας
(κείμενο βιβλίου, σελ. 17-20)
Οι
θεωρητικές προσεγγίσεις που θα παρουσιάσουμε συνοπτικά στη συνέχεια έχουν κοινωνικές
αναφορές και αντικατοπτρίζουν την εποχή κατά την οποία διατυπώθηκαν. Παράλληλα
όμως αυτές οι προσεγγίσεις καθόρισαν σε μεγάλο βαθμό την εξέλιξη της κοινωνικής
σκέψης.
Α. Κοντ (Α. Comte, 1798 -
1857)
Ο Γάλλος
κοινωνιολόγος Κοντ αναγνωρίζεται ως ο "ανάδοχος" της κοινωνιολογίας,
αφού ήταν αυτός που πρότεινε τον όρο "κοινωνιολογία" (sociologie) για
τη νέα επιστήμη. Ο Κοντ πίστευε ότι αυτός ο νέος κλάδος θα μπορούσε να μας βοηθήσει
στην κατανόηση της κοινωνίας, η οποία θα βασίζεται σε αυστηρές επιστημονικές αποδείξεις.
Γι’ αυτό προσπάθησε να θεμελιώσει τη νέα επιστήμη χρησιμοποιώντας τις μεθόδους
και τους τρόπους παρατήρησης και ανάλυσης της φυσικής, καθώς πίστευε ότι με
αυτό τον τρόπο η κοινωνιολογία θα μπορούσε να εξηγήσει με αυστηρό και
αντικειμενικό τρόπο τα κοινωνικά φαινόμενα, την κοινωνική οργάνωση και τις
κοινωνικές μεταβολές.
Ο Α. Κοντ
διατύπωσε το νόμο των τριών σταδίων του ανθρώπινου πνεύματος:
• Το θεολογικό στάδιο, στο οποίο ο άνθρωπος
ερμηνεύει τον κόσμο (τα φυσικά και κοινωνικά φαινόμενα) ως έργο θεοτήτων,
δαιμόνων και γενικότερα υπερφυσικών δυνάμεων. Σ’ αυτό το στάδιο παρατηρείται
μια "ειδική συμμαχία" ανάμεσα στην επίγεια και την πνευματική
εξουσία, δηλαδή ανάμεσα στους στρατιωτικούς και τους ιερείς, ενώ η κυρίαρχη
κοινωνική οντότητα είναι η οικογένεια.
• Το μεταφυσικό στάδιο, στο οποίο ο άνθρωπος
ερμηνεύει τον κόσμο με προσφυγή σε αφηρημένες ιδέες και έννοιες, όπως είναι
αυτή της "φύσης", που την ανέδειξε σε πρωταρχική οντότητα. Στο στάδιο
αυτό κυριαρχούν οι νομικοί και οι άνθρωποι της Εκκλησίας, ενώ η κυρίαρχη
κοινωνική οντότητα είναι το κράτος.
• Το θετικό στάδιο, στο οποίο ο άνθρωπος
παρατηρεί τα φαινόμενα και ανακαλύπτει τους νόμους που τα διέπουν. Σ’ αυτό το
στάδιο κυριαρχούν οι επιστήμονες και οι επιχειρηματίες, ενώ η κυρίαρχη
κοινωνική οντότητα είναι η ανθρωπότητα στο σύνολό της.
Είναι
προφανές ότι, σύμφωνα με το μοντέλο αυτό του Κοντ, το ανθρώπινο πνεύμα προχωρά
από το θεολογικό στο μεταφυσικό τρόπο σκέψης, για να καταλήξει στο θετικό τρόπο
που αποτελεί την κορυφαία φάση της εξέλιξης του πνεύματος. Ο Κοντ θεωρούσε ότι
η κοινωνιολογία ήταν η ανώτερη μορφή του θετικού πνεύματος και μπορούσε να
συμβάλει στην ευημερία της κοινωνίας, αν χρησιμοποιούσε την επιστημοvική παρατήρηση, για να
κατανοήσει, να προβλέψει και να ελέγξει την ανθρώπινη συμπεριφορά. Η προσέγγιση
του Κοντ βοήθησε την εξέλιξη της επιστημονικής γνώσης για την κοινωνία, σήμερα
όμως δεν τυγχάνει ευρύτερης αποδοχής μεταξύ των κοινωνιολόγων, διότι δεν μπορεί
να εφαρμοστεί στις σημερινές κοινωνίες.
Κ. Μαρξ (Κ. Marx, 1818
-1883)
Οι ιδέες
του Γερμανού στοχαστή Κ. Μαρξ επηρέασαν βαθύτατα την κοινωνιολογική σκέψη. Ο
Μαρξ ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για την ερμηνεία των μεταβολών που σημειώνονταν την
εποχή της βιομηχανικής επανάστασης. Πίστευε ότι οι κοινωνικές επιστήμες θα
πρέπει να στοχεύουν στην αλλαγή του κόσμου και όχι μόνο στη μελέτη του.
Ο Μαρξ
ανέλυσε το καπιταλιστικό σύστημα ως έναν τρόπο παραγωγής που διαφέρει ριζικά
από τα προηγούμενα συστήματα (αυτά των δουλοκτητικών και των φεουδαρχικών κοινωνιών).
Στον καπιταλισμό τα "μέσα παραγωγής" (εργαλεία, μηχανές,
οικοδομήματα-ερ-
γοστάσια,
γη και πρώτες ύλες) ελέγχονται από τους καπιταλιστές. Έτσι, αφού οι
καπιταλιστές είναι οι ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής, οι εργάτες οι οποίοι δεν κατέχουν
τα μέσα παραγωγής, είναι υποχρεωμένοι να μισθώνουν την εργασία τους στους
καπιταλιστές. Κατ’ αυτό τον τρόπο όμως οι καπιταλιστές-κεφαλαιοκράτες έχουν τον
έλεγχο όχι μόνον των μέσων παραγωγής, αλλά και των προϊόντων που παράγονται με
τη μίσθωση των εργατών, δηλαδή των εμπορευμάτων, τα οποία διοχετεύονται στην
αγορά και τους αποφέρουν "κέρδος". Ως εκ τούτου, τα μέσα, όπως και τα
προϊόντα της παραγωγής γίνονται "κεφάλαιο", ατομική δηλαδή ιδιοκτησία
των κεφαλαιοκρατών. Μπορούμε λοιπόν να καταλάβουμε γιατί οι καπιταλιστές-κεφαλαιοκράτες
αποτελούν την κυρίαρχη τάξη στη βιομηχανική κοινωνία.
Ο Μαρξ
θεωρούσε ότι ο εκάστοτε τρόπος παραγωγής (η οικονομική βάση) καθορίζει τις
κοινωνικές, πολιτικές και πνευματικές διαδικασίες της κοινωνίας (εποικοδόμημα).
Για παράδειγμα, στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής η οικονομική (ή υλική) βάση
εκφράζεται από τις παραγωγικές σχέσεις των καπιταλιστών και των εργατών, ενώ το
κράτος αποτελεί όργανο των καπιταλιστών.
Το κλειδί
για να κατανοήσουμε το έργο του Μαρξ και την αντίληψη που είχε για την ιστορία
είναι η "ταξική πάλη". Μέχρι σήμερα η ιστορία κάθε κοινωνίας είναι η ιστορία
των κοινωνικών συγκρούσεων και της πάλης των τάξεων (π.χ. στο καπιταλιστικό
σύστημα είναι η πάλη ανάμεσα στους κεφαλαιοκράτες και τους εργάτες).
Οι ιδέες
του Μαρξ για τις κοινωνικές τάξεις και τις ταξικές διακρίσεις άσκησαν και
συνεχίζουν να ασκούν μεγάλη επιρροή στους κοινωνιολόγους.
Ε. Ντυρκέμ (Ε. Durkheim,
1858-1917)
Ο Γάλλος
κοινωνιολόγος Ντυρκέμ υποστήριζε ότι η κοινωνία είναι μια ηθική ενότητα
ανθρώπων, οι οποίοι μοιράζονται τα ίδια συναισθήματα και την ίδια προσήλωση σε
αξίες και κανόνες. Το σύνολο των αξιών και των κανόνων συγκροτεί τη "συλλογική
συνείδηση", η οποία καθορίζει τη συμπεριφορά των ανθρώπων και διακρίνει
μια κοινωνία. Η κοινωνική συνοχή των μελών μιας κοινωνίας εκφράζεται ως "κοινωνική
αλληλεγγύη".
Οι
προβιομηχανικές κοινωνίες στηρίζονταν σε αυτό που ο Ντυρκέμ ονόμασε μηχανική αλληλεγγύη, που σημαίνει
μεγάλη κοινωνική ομοιομορφία, συνοχή και συναίνεση γύρω από τις αξίες και τις
πεποιθήσεις. Σ’ αυτές τις κοινωνίες υπήρχε επίσης πίεση για υπακοή στους
κανόνες και μεγάλη εξάρτηση από τις παραδόσεις και την οικογένεια.
Αντίθετα,
οι βιομηχανικές κοινωνίες στηρίζονται σε αυτό που ο Ντυρκέμ ονόμασε οργανική αλληλεγγύη η οποία βασίζεται
στον υψηλό καταμερισμό εργασίας ανάμεσα σε εξειδικευμένους ρόλους. Ο υψηλός
καταμερισμός εργασίας ωθεί τα μέλη των κοινωνιών αυτών στην αλληλεξάρτηση και στην
ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών.
Ο Ντυρκέμ
ήταν ο πρώτος κοινωνιολόγος που εισήγαγε τη στατιστική στις μελέτες του και
συγκεκριμένα στο έργο του Η αυτοκτονία. Έδειξε ότι ορισμένες πλευρές της
ανθρώπινης συμπεριφοράς -ακόμα και αυτές που τις χαρακτηρίζουμε προσωπικές-
μπορεί να ερμηνευτούν κοινωνικά.
Συνέλεξε
δεδομένα από διάφορες χώρες, που αφορούσαν 26.000 περιπτώσεις αυτοκτονιών τις
οποίες ταξινόμησε με βάση κάποιους κοινωνικούς παράγοντες όπως είναι το
θρήσκευμα, η οικογενειακή και η εργασιακή κατάσταση. Ύστερα από ενδελεχή
ανάλυση κατέδειξε ότι οι παράγοντες αυτοί ασκούν τεράστια επιρροή στην
αυτοκαταστροφική συμπεριφορά των ανθρώπων, που φτάνει ως την αυτοκτονία.
Εξάλλου, η προτροπή του: "μελετήστε τα κοινωνικά γεγονότα ως
πράγματα" σήμαινε ότι η κοινωνική ζωή έπρεπε να αναλυθεί με την ίδια
επιστημονική αυστηρότητα που χαρακτήριζε την ανάλυση των φυσικών φαινομένων.
Αυτό που
ήθελε να μελετήσει ο Ντυρκέμ ήταν το κατά πόσον τα ποσοστά και οι αιτίες
αυτοκτονιών συνδέονταν με το βαθμό κοινωνικής ενσωμάτωσης των αυτοχείρων,
αποκλείοντας κατ’ αυτό τον τρόπο τους κλιματικούς και τους ψυχολογικούς
παράγοντες.
Έτσι,
προσδιόρισε τρεις τύπους αυτοκτονιών:
1. Την εγωιστική αυτοκτονία, που παρατηρείται
ότι αυξάνεται όταν τα άτομα δεν έχουν αναπτύξει αρκετούς κοινωνικούς δεσμούς.
Για παράδειγμα, οι ανύπαντροι ενήλικες αυτοκτονούν συχνότερα από ό,τι οι παντρεμένοι.
2. Την αλτρουιστική αυτοκτονία, που
παρατηρείται όταν οι κοινωνικοί δεσμοί είναι πολύ δυνατοί. Οι μαζικές
αυτοκτονίες μελών διάφορων θρησκευτικών οργανώσεων ή ατόμων που εκπαιδεύονται
στο να δίνουν τη ζωή τους για την πατρίδα (π.χ. "καμικάζι") αποτελούν
παραδείγματα αυτού του τύπου αυτοκτονίας.
3. Την ανομική αυτοκτονία, που εμφανίζεται σε
περιόδους κατά τις οποίες παρατηρείται κοινωνική αποδιοργάνωση. Για παράδειγμα,
οι ανομικές αυτοκτονίες αυξάνονται σε περιόδους οικονομικής κρίσης, αλλά και σε
περιόδους ευημερίας, γιατί οι άνθρωποι χάνουν τους κοινωνικούς δεσμούς τους.
Η έννοια
της ανομίας είναι βασική στο έργο
του Ντυρκέμ, ο οποίος τη συνδέει με τις μεταβολές που παρατηρούνται στο
σύγχρονο κόσμο, μεταβολές που είναι τόσο γρήγορες και τόσο έντονες, ώστε να
δημιουργούν σε πολλούς ανθρώπους συναισθήματα ματαιότητας ή απελπισίας.
Μ. Βέμπερ (Μ. Weber,
1864-1920)
Ο Γερμανός
κοινωνιολόγος Βέμπερ ασχολήθηκε με πολλά κοινωνικά ζητήματα όπως, για
παράδειγμα, με τις έννοιες της δύναμης και της εξουσίας, με τις θρησκείες ανά
τον κόσμο, με τη βαθύτερη φύση των κοινωνικών τάξεων, καθώς και με την ανάπτυξη
της γραφειοκρατίας ως κοινωνικού φαινομένου. Χάρη στην ποιότητα της σκέψης και
του έργου του, αλλά και της ποικιλίας των ενδιαφερόντων του, ο Βέμπερ είχε
καθοριστική επιρροή στην ανάπτυξη της κοινωνιολογίας.
Θεώρησε
τον εξορθολογισμό ως ένα κλειδί που μας επιτρέπει να δούμε τη μετάβαση από την
προβιομηχανική στην καπιταλιστική βιομηχανική κοινωνία. Ο ορθολογισμός είναι
αυτός που δίνει έμφαση στη λογική και τον προγραμματισμό. Το σύστημα
εξορθολογισμού είναι απρόσωπο, λειτουργεί στο πλαίσιο τυπικών κανόνων και
απετέλεσε το κύριο χαρακτηριστικό του καπιταλισμού και του δυτικού πολιτισμού.
Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα εξορθολογισμού είναι η περίπτωση της οικονομικής
δραστηριότητας: η οργάνωση της καπιταλιστικής επιχειρηματικής δραστηριότητας χαρακτηρίζεται
από ορθολογική οργάνωση της εργασίας μέσα στο εργοστάσιο, αλλά και από
ορθολογική εκτίμηση των ευκαιριών στην αγορά. Ο Βέμπερ θεώρησε ότι ο
ορθολογικός τρόπος δράσης και οργάνωσης που καθορίζει όλους τους τομείς της
καπιταλιστικής κοινωνίας (οικονομία, κράτος, νομικοί θεσμοί, γραφειοκρατία κτλ.)
στηρίχτηκε στην επιστήμη και εξελίχτηκε παράλληλα με την επικράτηση της
τεχνολογίας.
Στις
προβιομηχανικές κοινωνίες κυριαρχούσε η προκατάληψη, το συναίσθημα και η τύχη. Έτσι,
η γεωργική παραγωγή καθοριζόταν από τη μοίρα ή άλλες υπερφυσικές δυνάμεις. Η
επικράτηση του καπιταλισμού είχε ως αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, την υποχώρηση των
θρησκευτικών και των ηθικών αξιών, καθώς και των παραδοσιακών τρόπων
προσανατολισμού της δράσης των ανθρώπων που κυριαρχούσαν στις προκαπιταλιστικές
κοινωνίες.
Ο Βέμπερ
υποστήριζε ότι οι άνθρωποι δρουν με βάση τη δική τους αντίληψη για τα πράγματα.
Οι κοινωνιολόγοι πρέπει να ανακαλύψουν τα προσωπικά νοήματα και τις αξίες των
ανθρώπων. Για να ανακαλύψουμε αυτά τα νοήματα, θα πρέπει να "μπούμε στη
θέση του άλλου", να δούμε τα πράγματα από τη δική του οπτική γωνία. Μόνο
έτσι θα καταλάβουμε την κοινωνική συμπεριφορά του και τις αιτίες της.
Ο Βέμπερ
διέκρινε την κοινωνική δράση του ατόμου:
1. σε ορθολογική, που είναι η δράση σε σχέση με ένα σκοπό (π.χ. τη δράση
ενός επιχειρηματία που προσπαθεί να μεγιστοποιήσει τα κέρδη του),
2. σε σχέση με μια αξία (π.χ. ο στρατιώτης που προτιμά να
πεθάνει παρά να εγκαταλείψει τη σημαία στο πεδίο της μάχης),
3. σε συγκινησιακή δράση (π.χ. ο άνθρωπος που κλέβει γιατί τον έκλεψαν),
4. σε παραδοσιακή δράση (π.χ. η Ελληνίδα χήρα που φοράει μαύρα, για να
δείξει το πένθος της).
Οι μορφές
αυτές κοινωνικής πράξης είναι κατά τον Βέμπερ ιδεατοί τύποι, έννοιες δηλαδή που καταγράφουν το νόημα της δράσης.
Τους ιδεατούς τύπους κατασκευάζει ο ερευνητής ως εργαλεία για την κατανόηση των
πραγματικών κοινωνικών πράξεων, αλλά και των κοινωνικών φαινομένων και
διαδικασιών. Έτσι, για παράδειγμα, ο Βέμπερ κατέγραψε τους ιδεατούς τύπους όχι
μόνον των κοινωνικών πράξεων, αλλά και τον ιδεατό τύπο της γραφειοκρατίας, της
εξουσίας κτλ. Η γραφειοκρατία, ως ορθολογικός τρόπος δράσης, ρυθμίζει τις
σχέσεις των ανθρώπων με το κράτος στη βάση κάποιων κανόνων. Με τη χρήση του
ιδεατού τύπου της γραφειοκρατίας προσπαθούμε να ανιχνεύσουμε τις αποκλίσεις
ανάμεσα στο πραγματικό φαινόμενο της γραφειοκρατίας (με τα προβλήματα ή τις
δυσλειτουργίες της) και την ιδεατή εικόνα αυτής. Σημειώνουμε ότι η έννοια της
γραφειοκρατίας στη σκέψη του Βέμπερ δεν ήταν αρνητικά φορτισμένη, όπως είναι
στις μέρες μας.
Σχεδιάγραμμα
- Ορισμοί:
Α. Κοντ (A. Comte, 1798 - 1857)
Θεωρείται
ο "ανάδοχος" της κοινωνιολογίας, αφού ήταν αυτός που πρότεινε τον όρο
"κοινωνιολογία" (sociologie) για τη νέα επιστήμη.
Κατανόηση
της κοινωνίας, η οποία θα βασίζεται σε αυστηρές επιστημονικές αποδείξεις.
Χρησιμοποίησε
τις μεθόδους και τους τρόπους παρατήρησης και ανάλυσης της φυσικής, καθώς πίστευε
ότι με αυτό τον τρόπο η κοινωνιολογία θα μπορούσε να εξηγήσει με αυστηρό και
αντικειμενικό τρόπο τα κοινωνικά φαινόμενα, την κοινωνική οργάνωση και τις
κοινωνικές μεταβολές.
Νόμος των τριών σταδίων του ανθρώπινου
πνεύματος:
• Το θεολογικό στάδιο, στο οποίο ο άνθρωπος
ερμηνεύει τον κόσμο (τα φυσικά και κοινωνικά φαινόμενα) ως έργο θεοτήτων,
δαιμόνων και γενικότερα υπερφυσικών δυνάμεων. "Ειδική συμμαχία" ανάμεσα
στην επίγεια και την πνευματική εξουσία, με κυρίαρχη κοινωνική οντότητα την
οικογένεια.
• Το μεταφυσικό στάδιο, στο οποίο ο άνθρωπος
ερμηνεύει τον κόσμο με προσφυγή σε αφηρημένες ιδέες και έννοιες, όπως είναι
αυτή της "φύσης", που την ανέδειξε σε πρωταρχική οντότητα. Κυριαρχούν
οι νομικοί και οι άνθρωποι της Εκκλησίας, με κυρίαρχη κοινωνική οντότητα το
κράτος.
• Το θετικό στάδιο, στο οποίο ο άνθρωπος
παρατηρεί τα φαινόμενα και ανακαλύπτει τους νόμους που τα διέπουν. Κυριαρχούν
οι επιστήμονες και οι επιχειρηματίες, με κυρίαρχη κοινωνική οντότητα την ανθρωπότητα
στο σύνολό της.
Από το
θεολογικό περνάμε στο μεταφυσικό τρόπο σκέψης, με κατάληξη το θετικό τρόπο, την
κορυφαία φάση της εξέλιξης του πνεύματος.
Συμβολή της κοινωνιολογίας: Η
κοινωνιολογία είναι η ανώτερη μορφή του θετικού πνεύματος και μπορεί να
συμβάλει στην ευημερία της κοινωνίας, με τη χρήση της επιστημοvικής παρατήρησης, για να κατανοήσει, να προβλέψει και να ελέγξει
την ανθρώπινη συμπεριφορά.
Επιρροή του Κοντ: Η
προσέγγιση του Κοντ βοήθησε την εξέλιξη της επιστημονικής γνώσης για την κοινωνία,
σήμερα όμως δεν τυγχάνει ευρύτερης αποδοχής μεταξύ των κοινωνιολόγων, διότι δεν
μπορεί να εφαρμοστεί στις σημερινές κοινωνίες.
Κ. Μαρξ (Κ. Marx, 1818
-1883)
Ερμηνεία
των μεταβολών που σημειώνονταν την εποχή της βιομηχανικής επανάστασης. Πίστευε
ότι οι κοινωνικές επιστήμες θα πρέπει να στοχεύουν στην αλλαγή του κόσμου
και όχι μόνο στη μελέτη του.
Ανάλυση του Μαρξ για το καπιταλιστικό σύστημα: Είναι ένας
τρόπος παραγωγής που διαφέρει ριζικά από τα προηγούμενα συστήματα (αυτά των
δουλοκτητικών και των φεουδαρχικών κοινωνιών). Στον καπιταλισμό τα "μέσα
παραγωγής" (εργαλεία, μηχανές, οικοδομήματα-εργοστάσια, γη και πρώτες
ύλες) ελέγχονται από τους καπιταλιστές. Έτσι, αφού οι καπιταλιστές είναι οι ιδιοκτήτες
των μέσων παραγωγής, οι εργάτες οι οποίοι δεν κατέχουν τα μέσα παραγωγής, είναι
υποχρεωμένοι να μισθώνουν την εργασία τους στους καπιταλιστές. Κατ’ αυτό τον
τρόπο όμως οι καπιταλιστές-κεφαλαιοκράτες έχουν τον έλεγχο όχι μόνον των μέσων
παραγωγής, αλλά και των προϊόντων που παράγονται με τη μίσθωση των εργατών,
δηλαδή των εμπορευμάτων, τα οποία διοχετεύονται στην αγορά και τους αποφέρουν
"κέρδος". Ως εκ τούτου, τα μέσα, όπως και τα προϊόντα της παραγωγής
γίνονται "κεφάλαιο", ατομική δηλαδή ιδιοκτησία των κεφαλαιοκρατών.
Εποικοδόμημα: Είναι οι κοινωνικές,
πολιτικές και πνευματικές διαδικασίες της κοινωνίας, που, σύμφωνα με τον Μαρξ
καθορίζονται από τον εκάστοτε τρόπος παραγωγής (την οικονομική βάση).
Παράδειγμα: στον
καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής η οικονομική (ή υλική) βάση εκφράζεται από τις
παραγωγικές σχέσεις των καπιταλιστών και των εργατών, ενώ το κράτος αποτελεί
όργανο των καπιταλιστών.
Κλειδί για να κατανοήσουμε το έργο του Μαρξ
και την αντίληψη που είχε για την ιστορία είναι η "ταξική
πάλη". Η ιστορία κάθε κοινωνίας είναι η ιστορία των κοινωνικών συγκρούσεων
και της πάλης των τάξεων (π.χ. στο καπιταλιστικό σύστημα είναι η πάλη ανάμεσα
στους κεφαλαιοκράτες και τους εργάτες).
Επιρροή των ιδεών του Μαρξ: Οι ιδέες
του για τις κοινωνικές τάξεις και τις ταξικές διακρίσεις άσκησαν και συνεχίζουν
να ασκούν μεγάλη επιρροή στους κοινωνιολόγους.
Ε. Ντυρκέμ (Ε. Durkheim,
1858-1917)
Βασική σκέψη: Η κοινωνία
είναι μια ηθική ενότητα ανθρώπων, οι οποίοι μοιράζονται τα ίδια συναισθήματα
και την ίδια προσήλωση σε αξίες και κανόνες.
"Συλλογική συνείδηση": Είναι το
σύνολο των αξιών και των κανόνων που καθορίζει τη συμπεριφορά των ανθρώπων μιας
κοινωνίας και διακρίνει μια κοινωνία.
"Κοινωνική αλληλεγγύη": Είναι ο
τρόπος με τον οποίο εκφράζεται η κοινωνική συνοχή των μελών μιας κοινωνίας.
Μηχανική αλληλεγγύη: Είναι όρος
που εισήγαγε ο Ντυρκέμ για να περιγράψει τον τρόπο με τον οποίο εκφράζεται η
κοινωνική συνοχή των ανθρώπων στις προβιομηχανικές κοινωνίες. Η μηχανική
αλληλεγγύη σημαίνει μεγάλη κοινωνική ομοιομορφία, συνοχή και συναίνεση γύρω από
τις αξίες και τις πεποιθήσεις. Σ’ αυτές τις κοινωνίες υπήρχε επίσης πίεση για
υπακοή στους κανόνες και μεγάλη εξάρτηση από τις παραδόσεις και την οικογένεια.
Οργανική αλληλεγγύη: Είναι
όρος που εισήγαγε ο Ντυρκέμ για να περιγράψει τον τρόπο με τον οποίο εκφράζεται
η κοινωνική συνοχή των ανθρώπων στις βιομηχανικές κοινωνίες. Η οργανική
αλληλεγγύη βασίζεται στον υψηλό καταμερισμό εργασίας ανάμεσα σε εξειδικευμένους
ρόλους. Ο υψηλός καταμερισμός εργασίας ωθεί τα μέλη των κοινωνιών αυτών στην
αλληλεξάρτηση και στην ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών.
Συμβολή του Ντυρκέμ: ήταν ο
πρώτος κοινωνιολόγος που εισήγαγε τη στατιστική στις μελέτες του και
συγκεκριμένα στο έργο του Η αυτοκτονία. Έδειξε ότι ορισμένες πλευρές της
ανθρώπινης συμπεριφοράς -ακόμα και αυτές που τις χαρακτηρίζουμε προσωπικές-
μπορεί να ερμηνευτούν κοινωνικά.
Η μελέτη του Ντυρκέμ πάνω στις αυτοκτονίες -
παράγοντες που επηρεάζουν τη συμπεριφορά των ανθρώπων: Συνέλεξε
δεδομένα από διάφορες χώρες, που αφορούσαν 26.000 περιπτώσεις αυτοκτονιών τις
οποίες ταξινόμησε με βάση κάποιους κοινωνικούς παράγοντες όπως είναι το θρήσκευμα,
η οικογενειακή και η εργασιακή κατάσταση. Ύστερα από ενδελεχή ανάλυση κατέδειξε
ότι οι παράγοντες αυτοί ασκούν τεράστια επιρροή στην αυτοκαταστροφική
συμπεριφορά των ανθρώπων, που φτάνει ως την αυτοκτονία.
Αυτό που
ήθελε να μελετήσει ο Ντυρκέμ ήταν το κατά πόσον τα ποσοστά και οι αιτίες
αυτοκτονιών συνδέονταν με το βαθμό κοινωνικής ενσωμάτωσης των αυτοχείρων,
αποκλείοντας κατ’ αυτό τον τρόπο τους κλιματικούς και τους ψυχολογικούς
παράγοντες.
Τρεις τύποι αυτοκτονιών:
1. Η εγωιστική αυτοκτονία, που παρατηρείται
ότι αυξάνεται όταν τα άτομα δεν έχουν αναπτύξει αρκετούς κοινωνικούς δεσμούς. Ανύπαντροι
ενήλικες - παντρεμένοι.
2. Η αλτρουιστική αυτοκτονία, που
παρατηρείται όταν οι κοινωνικοί δεσμοί είναι πολύ δυνατοί. Μαζικές αυτοκτονίες
μελών διάφορων θρησκευτικών οργανώσεων ή ατόμων που εκπαιδεύονται στο να δίνουν
τη ζωή τους για την πατρίδα.
3. Η ανομική αυτοκτονία, που εμφανίζεται σε
περιόδους κατά τις οποίες παρατηρείται κοινωνική αποδιοργάνωση. Περίοδοι
οικονομικής κρίσης και ευημερίας, επειδή οι άνθρωποι χάνουν τους κοινωνικούς
δεσμούς τους.
Ανομία: Είναι μια βασική έννοια στο έργο
του Ντυρκέμ, ο οποίος τη συνδέει με τις μεταβολές που παρατηρούνται στο
σύγχρονο κόσμο, μεταβολές που είναι τόσο γρήγορες και τόσο έντονες, ώστε να
δημιουργούν σε πολλούς ανθρώπους συναισθήματα ματαιότητας ή απελπισίας.
Μ. Βέμπερ (Μ. Weber,
1864-1920)
Επιρροή: Ασχολήθηκε με πολλά
κοινωνικά ζητήματα όπως, για παράδειγμα, με τις έννοιες της δύναμης και
της εξουσίας, με τις θρησκείες ανά τον κόσμο, με τη βαθύτερη
φύση των κοινωνικών τάξεων, καθώς και με την ανάπτυξη της γραφειοκρατίας
ως κοινωνικού φαινομένου.
Εξορθολογισμός: Έννοια
κλειδί στην κοινωνιολογική σκέψη του Βέμπερ, που μας επιτρέπει να δούμε τη
μετάβαση από την προβιομηχανική στην καπιταλιστική βιομηχανική κοινωνία. Ο ορθολογισμός
είναι αυτός που δίνει έμφαση στη λογική και τον προγραμματισμό. Το σύστημα
εξορθολογισμού είναι απρόσωπο, λειτουργεί στο πλαίσιο τυπικών κανόνων και
απετέλεσε το κύριο χαρακτηριστικό του καπιταλισμού και του δυτικού πολιτισμού. Χαρακτηριστικότερο
παράδειγμα εξορθολογισμού είναι η περίπτωση της οικονομικής δραστηριότητας:
η οργάνωση της καπιταλιστικής επιχειρηματικής δραστηριότητας χαρακτηρίζεται από
ορθολογική οργάνωση της εργασίας μέσα στο εργοστάσιο, αλλά και από ορθολογική
εκτίμηση των ευκαιριών στην αγορά. Ο Βέμπερ θεώρησε ότι ο ορθολογικός τρόπος
δράσης και οργάνωσης που καθορίζει όλους τους τομείς της καπιταλιστικής κοινωνίας
(οικονομία, κράτος, νομικοί θεσμοί, γραφειοκρατία κτλ.) στηρίχτηκε στην
επιστήμη και εξελίχτηκε παράλληλα με την επικράτηση της τεχνολογίας.
Συνέπειες από την επικράτηση του καπιταλισμού: Στις
προβιομηχανικές κοινωνίες κυριαρχούσε η προκατάληψη, το συναίσθημα και η τύχη. Έτσι,
η γεωργική παραγωγή καθοριζόταν από τη μοίρα ή άλλες υπερφυσικές δυνάμεις. Η
επικράτηση του καπιταλισμού είχε ως αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, την υποχώρηση των
θρησκευτικών και των ηθικών αξιών, καθώς και των παραδοσιακών τρόπων
προσανατολισμού της δράσης των ανθρώπων που κυριαρχούσαν στις προκαπιταλιστικές
κοινωνίες.
Διαδικασία για την κατανόηση της κοινωνικής
συμπεριφοράς: Ο Βέμπερ υποστήριζε ότι οι άνθρωποι δρουν με βάση τη
δική τους αντίληψη για τα πράγματα. Οι κοινωνιολόγοι πρέπει να ανακαλύψουν τα
προσωπικά νοήματα και τις αξίες των ανθρώπων. Για να ανακαλύψουμε αυτά τα
νοήματα, θα πρέπει να "μπούμε στη θέση του άλλου", να δούμε τα
πράγματα από τη δική του οπτική γωνία. Μόνο έτσι θα καταλάβουμε την κοινωνική
συμπεριφορά του και τις αιτίες της.
Μορφές κοινωνικής δράσης του ατόμου:
1. ορθολογική, που είναι η δράση σε σχέση με ένα σκοπό (π.χ. τη δράση
ενός επιχειρηματία που προσπαθεί να μεγιστοποιήσει τα κέρδη του),
2. σε σχέση με μια αξία (π.χ. ο στρατιώτης που προτιμά να
πεθάνει παρά να εγκαταλείψει τη σημαία στο πεδίο της μάχης),
3. συγκινησιακή δράση (π.χ. ο άνθρωπος που κλέβει γιατί τον έκλεψαν),
4. παραδοσιακή δράση (π.χ. η Ελληνίδα χήρα που φοράει μαύρα, για να
δείξει το πένθος της).
Ιδεατοί τύποι: Είναι
κατά τον Βέμπερ οι μορφές κοινωνικής δράσης του ατόμου (ορθολογική, σε σχέση με
μια αξία, συγκινησιακή, παραδοσιακή), έννοιες δηλαδή που καταγράφουν το νόημα
της δράσης. Τους ιδεατούς τύπους κατασκευάζει ο ερευνητής ως εργαλεία για την
κατανόηση των πραγματικών κοινωνικών πράξεων, αλλά και των κοινωνικών
φαινομένων και διαδικασιών.
Παράδειγμα ιδεατού τύπου κοινωνικού φαινομένου
και διαδικασίας - Η γραφειοκρατία: Η γραφειοκρατία, ως
ορθολογικός τρόπος δράσης, ρυθμίζει τις σχέσεις των ανθρώπων με το κράτος στη
βάση κάποιων κανόνων. Με τη χρήση του ιδεατού τύπου της γραφειοκρατίας προσπαθούμε
να ανιχνεύσουμε τις αποκλίσεις ανάμεσα στο πραγματικό φαινόμενο της γραφειοκρατίας
(με τα προβλήματα ή τις δυσλειτουργίες της) και την ιδεατή εικόνα αυτής.
Ερμηνευτικό σχόλιο:
Η εν λόγω παράγραφος
αναφέρεται επιγραμματικά στο έργο των ανθρώπων που σηματοδότησε τη θεμελίωση
και την ανάπτυξη της κοινωνιολογικής σκέψης. Στην προηγούμενη παράγραφο έγινε
προσπάθεια να δοθεί με κατανοητό τρόπο η ουσία των προσωπικών θεωριών που
ανέπτυξαν οι Κοντ, Μαρξ, Ντυρκέμ και Βέμπερ, ενώ παράλληλα περιγράφηκαν και οι
ορισμοί κάποιων βασικών εννοιών.
Από τον Κοντ θα
πρέπει κάποιος να συγκρατήσει τον νόμο
των τριών σταδίων του πνεύματος (θεολογικό, μεταφυσικό, θετικό),
στη μαρξιστική σκέψη
είναι σαφής η κεντρική σημασία της ανάλυσης του καπιταλιστικού συστήματος και η επισήμανση της έννοιας της "ταξικής πάλης",
στο έργο του Ντυρκέμ
σημαντικές είναι οι έννοιες της μηχανικής
και της οργανικής αλληλεγγύης, καθώς και τα συμπεράσματα που προέκυψαν από
τη μελέτη του πάνω στην αυτοκτονία
(βλ. και τους τρεις τύπους αυτοκτονιών: εγωιστική,
αλτρουιστική, ανομική),
ενώ για την κατανόηση της
κοινωνιολογικής σκέψης του Βέμπερ κομβικής σημασίας είναι οι έννοιες του
εξορθολογισμού και των ιδεατών τύπων, των μορφών δηλαδή
κοινωνικής δράσης των ατόμων (ορθολογική,
σε σχέση με την αξία, συγκινησιακή και
παραδοσιακή).
Ανάλυση σημαντικών σημείων
του κεφαλαίου
Α. Κάρολος Μαρξ - Υλιστική αντίληψη της ιστορίας - Καπιταλισμός
Η άποψη του Μαρξ βασιζόταν
σε αυτό που εκείνος ονόμαζε υλιστική
αντίληψη της ιστορίας. Σύμφωνα με
την άποψη αυτή, δεν είναι οι ιδέες ή οι αξίες που πρεσβεύουν οι άνθρωποι (όπως
υποστήριζε ο Ντυρκέμ) που αποτελούν τη
βασική πηγή της κοινωνικής μεταβολής. Η κοινωνική μεταβολή προωθείται μάλλον
από τις οικονομικές επιδράσεις. Οι συγκρούσεις μεταξύ των τάξεων –των πλουσίων
εναντίον των φτωχών– προσφέρουν τα κίνητρα της ιστορικής εξέλιξης. Σύμφωνα με
τα λόγια του Μαρξ, "ολόκληρη η μέχρι σήμερα ιστορία είναι η ιστορία των
ταξικών συγκρούσεων".
...Γι' αυτόν [τον Μαρξ] οι
πιο σημαντικές μεταβολές συνδέονται με την ανάπτυξη του καπιταλισμού. Ο καπιταλισμός (η κεφαλαιοκρατία) είναι
ένα σύστημα παραγωγής που διαφέρει ριζικά από τα προηγούμενα οικονομικά
συστήματα που συναντάμε στην ιστορία, γιατί συνεπάγεται την παραγωγή αγαθών και
υπηρεσιών που πωλούνται σε ένα πολύ μεγάλο αριθμό καταναλωτών. Εκείνοι που
κατέχουν το κεφάλαιο –εργοστάσια, μηχανές και μεγάλες ποσότητες χρήματος– συνθέτουν
την άρχουσα τάξη. Η μεγάλη μάζα του πληθυσμού συνιστά την τάξη των μισθωτών,
την εργατική τάξη, που δεν κατέχουν τα μέσα της συντήρησής τους αλλά πρέπει να
εξασφαλίσουν την απασχόλησή τους την οποία τους προσφέρουν οι κάτοχοι του
κεφαλαίου. Ο καπιταλισμός είναι έτσι ένα ταξικό σύστημα, στο οποίο η πάλη
μεταξύ των τάξεων είναι συνηθισμένο φαινόμενο.
Σύμφωνα με τον Μαρξ, ο
καπιταλισμός θα αντικατασταθεί στο μέλλον από μια κοινωνία όπου δεν θα υπάρχουν
τάξεις... Δεν εννοούσε με αυτό ότι θα εξαλειφθούν όλες οι ανισότητες μεταξύ των
ατόμων αλλά ότι οι κοινωνίες δεν θα διαιρούνται σε μια μικρή τάξη που μονοπωλεί
την οικονομική και την πολιτική δύναμη και στη μεγάλη μάζα των ανθρώπων που
καρπώνονται μικρό μέρος του πλούτου που δημιουργεί η εργασία τους. Το
οικονομικό σύστημα θα περιέλθει στην ιδιοκτησία της κοινότητας και θα δημιουργηθεί μια νέα κοινωνία περισσότερο
ίση από αυτή που σήμερα γνωρίζουμε.
(Giddens, Κοινωνιολογία, 59-60)
Β. Μαξ Βέμπερ: Δάνεια και διαφορές
από τον Μαρξ - Προσφορά στην κοινωνιολογία
Είχε
επηρεαστεί από το Μαρξ, παρέμενε όμως έντονα κριτικός απέναντι σε μερικές από
τις κυριότερες θέσεις του. Απέρριπτε την υλιστική θεώρηση της ιστορίας και
έβλεπε την πάλη των τάξεων ως λιγότερο σημαντική από ό,τι ο Μαρξ. Κατά τον
Βέμπερ, οι οικονομικοί παράγοντες είναι σημαντικοί, οι ιδέες όμως και οι αξίες
ασκούν εξίσου μεγάλη επιρροή στην κοινωνική μεταβολή.
...
Συγκρίνοντας τα κύρια θρησκευτικά συστήματα της Κίνας και της Ινδίας με εκείνα
της Δύσης, ο Βέμπερ κατέληξε στο συμπέρασμα πως μερικές όψεις των χριστιανικών
πεποιθήσεων επηρέασαν σημαντικά την εμφάνιση του καπιταλισμού. Η αντίληψη αυτή
δεν προήλθε μόνο από τις οικονομικές μεταβολές, όπως υποστηρίζει ο Μαρξ.
Σύμφωνα με τον Βέμπερ, οι πολιτισμικές ιδέες και αξίες συμβάλλουν στην
διαμόρφωση της κοινωνίας και διαμορφώνουν τις ατομικές μας πράξεις.
... Ένας
από τους γενεσιουργούς λόγους του καπιταλισμού, και από μερικές απόψεις πιο
ουσιαστικός, είναι η επίδραση της επιστήμης και της γραφειοκρατίας. Η επιστήμη
διαμόρφωσε την σύγχρονη τεχνολογία και θα εξακολουθεί να την διαμορφώνει στις
κοινωνίες του μέλλοντος. Η γραφειοκρατία είναι ο μόνος τρόπος για την
αποτελεσματική οργάνωση μεγάλου αριθμού ατόμων και για τον λόγο αυτό
εξαπλώνεται με την οικονομική και την πολιτική αύξηση.
(Giddens, Κοινωνιολογία,
60-61).
Γ. Η θέση του έργου του Ντυρκέμ στη σύγχρονη κοινωνιολογική
σκέψη
Σύμφωνα με τον Ντυρκέμ η
κοινωνία έχει το προβάδισμα έναντι των επιμέρους ατόμων. Η κοινωνία είναι πολύ
περισσότερο από το σύνολο των ατομικών πράξεων... Η κοινωνική δομή
περιορίζει... τις δραστηριότητές μας,
βάζοντας όρια στο τι μπορούμε να κάνουμε ως άτομα. Είναι "εξωτερική"
ως προς εμάς, το ίδιο όπως οι τοίχοι του δωματίου.
Η άποψη αυτή διατυπώθηκε
από τον Ντυρκέμ σε μια περίφημη παράγραφο:
Όταν
κάνω το καθήκον μου σαν αδερφός, σαν σύζυγος, σαν πολίτης, όταν εκτελώ τις
συμφωνίες που έχω αποδεχτεί, εκπληρώνω υποχρεώσεις που προσδιορίζονται από το
δίκαιο και τα έθιμα και είναι εξωτερικές ως προσ εμένα και τις πράξεις μου...
Επίσης ο πιστός βρίσκει κατά τη γέννησή του τις πεποιθήσεις και τους τύπους της
θρησκευτικής του ζωής· εάν υπήρχαν πριν
από αυτόν, είναι γιατί υπάρχουν έξω από αυτόν. Το σύστημα των σημείων που
χρησιμοποιώ για να εκφράσω την σκέψη μου, το νομισματικό σύστημα που
χρησιμοποιώ στις εμπορικές συναλλαγές, ο τρόπος άσκησης του επαγγέλματός
μου... υπάρχουν και λειτουργούν
ανεξάρτητα από εμένα και την χρήση που τους κάνω...
Αν και το είδος των
απόψεων που διατυπώνει ο Ντυρκέμ έχει πολλούς οπαδούς, συνάντηση επίσης και έντονες επικρίσεις. Τι
είναι μια "κοινωνία", διερωτώνται πολλοί από τους επικριτές αυτούς, αν δεν είναι μια σύνθεση πολλών επιμέρους
δράσεων; αν μελετάμε μια ομάδα, δεν βλέπουμε μια συλλογική οντότητα, παρά μόνο
άτομα που διατηρούν μεταξύ τους με διάφορους τρόπους...
Η θέση του Ντυρκέμ είναι
σαφώς από μερικές απόψεις σωστή. Οι κοινωνικοί θεσμοί προϋπάρχουν πράγματι των
ατόμων. Είναι επίσης φανερό ότι ασκούν επάνω μας έναν καταναγκασμό. Έτσι, για
παράδειγμα, εγώ δεν εφεύρα το νομισματικό σύστημα που ισχύει στη Βρετανία. Ούτε
έχω καμία επιλογή για το αν θέλω ή όχι να το χρησιμοποιήσω, αν θέλω να αποκτήσω
τα αγαθά και τις υπηρεσίες που μπορώ να αγοράσω με το χρήμα...
Από την άλλη μεριά, είναι
σαφώς λάθος να θεωρεί κανείς ότι η κοινωνία είναι "εξωτερική" προς
εμάς με τον ίδιο τρόπο που είναι ο φυσικός κόσμος... Εννώ η κοινωνία είναι
εξωτερική για το καθένα από τα άτομα ξεχωριστά, δεν μπορεί να είναι εξωτερική
για όλα τα άτομα στο σύνολό τους.
Επιπλέον, παρά το γεγονός
ότι αυτό που ο Ντυρκέμ χαρακτηρίζει ως "κοινωνικά γεγονότα" μπορεί να
επιβάλλει περιορισμούς σε ό,τι κάνουμε, δεν μπορεί να καθορίσει τι θα κάνουμε.
Θα μπορούσα να επιλέξω να ζήσω χωρίς χρήμα, αν ήθελα πολύ να το κάνω, ακόμη κι
αν θα μου ήταν πολύ δύσκολο να καλύψω τις καθημερινές μου ανάγκες. Ο δρόμος
μπροστά μας για να γεφυρώσουμε το κενό μεταξύ "δομικών" προσεγγίσεων
και των προσεγγίσεων της "δράσης" είναι να αναγνωρίσουμε ότι φτιάχνουμε και ξαναφτιάχνουμε ενεργητικά
την κοινωνική δομή στην διάρκεια των καθημερινών μας δραστηριοτήτων. Για
παράδειγμα, το γεγονός ότι χρησιμοποιώ το νομισματικό σύστημα συμβάλλει κατά
ένα μικρό, αλλά αναγκαίο, μέρος σε αυτήν την ύπαρξη του συστήματος. Εάν όλοι, ή
έστω η πλειονότητα των ανθρώπων, αποφάσιζαν να αποφύγουν τη
χρήση του χρήματος, το νομισματικό σύστημα θα κατέρρεε.
(Giddens, Κοινωνιολογία,
725-727)
Δ. Η μαρξιστική προοπτική
Η ερμηνεία του Μαρξ για
την επίδραση του καπιταλισμού βρήκε πολλούς θιασώτες και μεταγενέστεροι
συγγραφείς επεξεργάστηκαν σε σημαντικό βαθμό την περιγραφή που έκανε εκείνος.
Από την άλλη μεριά, πολλοί κριτικοί επιδίωξαν να αντικρούσουν τις απόψεις του
Μαρξ, παρουσιάζοντας εναλλακτικές αναλύσεις των επιδράσεων που διαμορφώνουν τον
σύγχρονο κόσμο. Στην πραγματικότητα, όλοι δέχονται ότι ο καπιταλισμός έπαιξε σημαντικό ρόλο στην δημιουργία
του κόσμου στον οποίο ζούμε. Άλλοι όμως κοινωνιολόγοι προέβαλαν την άποψη τόσο
ότι ο Μαρξ υπερέβαλε την επίδραση των καθαρά οικονομικών παραγόντων στην
εμφάνιση της μεταβολής όσο και ότι ο καπιταλισμός κατέχει λιγότερο κεντρική θέση στην σύγχρονη κοινωνική εξέλιξη από εκείνη
που του προσέδωσε ο Μαρξ. Οι περισσότεροι από τους συγγραφείς αυτούς υπήρξαν
σκεπτικοί όσον αφορά την πεποίθηση του Μαρξ ότι τελικά ο καπιταλισμός θα
αντικατασταθεί από ένα σοσιαλιστικό σύστημα. Μοιάζει ο σκεπτικισμός τους να
επαληθεύτηκε από τα γεγονότα του 1989 και μετά στην Ανατολική Ευρώπη.
(Giddens, Κοινωνιολογία,
731)
Ε. Τύποι κοινωνικής δράσης
...Μιλάμε για κοινωνική
δράση όταν η ανθρώπινη πράξη συνδέεται ουσιαστικά
με τη συμπεριφορά των άλλων ατόμων. Κοινωνική δράση δεν υφίσταται όταν δυο
ποδηλάτες, για παράδειγμα, συγκρούονται ακούσια· εντούτοις, υφίσταται όταν
προσπαθούν να αποφύγουν τη σύγκρουση ή όταν συγκρούονται και στη συνέχεια
προσπαθούν να διαπραγματευθούν ή να διευθετήσουν ειρηνικά το θέμα...
(Max Weber, Economy
and Society, 1375)
Ερωτήσεις του ΚΕΕ
Ερωτήσεις
σύντομης απάντησης
1. Να εξηγήσετε πώς συνδέεται η
επιστημονική γνώση με την κοινωνική μεταρρύθμιση, σύμφωνα με τις απόψεις του
Κοντ.
2. Να παρουσιάσετε τις μεθόδους που
οφείλει να εφαρμόζει η Κοινωνιολογία προκειμένου να μελετήσει τα κοινωνικά
φαινόμενα, κατά τον Κοντ.
3. Να εξηγήσετε πώς προσεγγίζει ο
Κοντ τους κοινωνικούς θεσμούς.
4. Να εξηγήσετε πώς ορίζει ο Ντυρκέμ
τα κοινωνικά φαινόμενα.
5. Να περιγράψετε το αντικείμενο της
κοινωνιολογίας όπως το προσδιόρισε ο Ντυρκέμ.
Ερωτήσεις
ανάπτυξης
1. Να εξηγήσετε ποιά ήταν η προσφορά
του Κοντ στη γέννηση της επιστήμης της Κοινωνιολογίας.
2. Να επισημάνετε την επίδραση του
θετικισμού στη σκέψη του Κοντ.
3. Να εξηγήσετε τί ονομάζει ο Μαρξ «πάλη των τάξεων» και
ποιός είναι ο ρόλος της στον κοινωνικό μετασχηματισμό.
4. Να αναπτύξετε τα βασικά χαρακτηριστικά
των κοινωνικών φαινομένων σύμφωνα με τις απόψεις του Ντυρκέμ.
5. Να εξηγήσετε πώς αντιλαμβάνεται ο
Ντυρκέμ την έννοια της συλλογικής συνείδησης.
6. Το 1897 ο Ντυρκέμ δημοσίευσε το
βιβλίο του «Αυτοκτονία». Να δώσετε απαντήσεις στα εξής ερωτήματα:
1. Ποιός
ήταν ο σκοπός της μελέτης του φαινομένου της αυτοκτονίας;
2. Ποιά μέθοδο
μελέτης χρησιμοποίησε;
3. Γιατί
θεώρησε ανεπαρκή την ψυχολογική ερμηνεία της αυτοκτονίας;
