Κοινωνιολογία Προσανατολισμού. 1.1.1 Αντικείμενο της κοινωνιολογίας. Ερμηνευτικά σχόλια, ανάλυση κειμένων

1.1.1 Αντικείμενο της κοινωνιολογίας

(κείμενο βιβλίου, σελ. 14-15)

Η κοινωνιολογία ερευνά την ανθρώπινη συμπεριφορά όπως αυτή εκδηλώνεται στο πλαίσιο μιας ομάδας και πάντα σε σχέση με άλλα άτομα και με άλλες ομάδες. Είναι μοναδική επιστήμη, γιατί δεν εστιάζει στο άτομο, αλλά ασχολείται με το κοινωνικό σύνολο και συνεπώς επικεντρώνεται στις κοινωνικές σχέσεις του ατόμου και των ομάδων των σύγχρονων κοινωνιών. Μερικά από τα ερωτήματα που απασχολούν την κοινωνιολογία είναι τα εξής:

Γιατί οι συνθήκες της ζωής μας είναι τόσο διαφορετικές από αυτές των γονιών ή των παππούδων μας; Προς ποια κατεύθυνση θα κινηθούν οι μεταβολές στο μέλλον; Πώς επιδρούν οι μεταβολές αυτές στη συναισθηματική ή την επαγγελματική ζωή μας; Τι σημαίνει βιομηχανική κοινωνία; Τι είναι η αστικοποίηση και πώς επηρεάζει τις οικογενειακές σχέσεις; Ποιοι λόγοι οδήγησαν την πολιτεία στη δημιουργία σχολείων και ποια είναι η σχέση της εκπαίδευσης με την κοινωνική ανέλιξη των ασθενέστερων οικονομικά τάξεων; Γιατί υπάρχει φτώχεια στον κόσμο, ποια είναι τα αίτιά της και ποιες οι συνέπειές της για την υγεία και την εκπαίδευση; Γιατί υπάρχουν προκαταλήψεις, συγκρούσεις, πόλεμοι και ποια είναι η σχέση τους με πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα; Πώς γεννήθηκε το κράτος στο δυτικό κόσμο; Τι είναι εξουσία, ποιος την ενσαρκώνει και ποια είναι η σχέση της με την οικονομία; Γιατί τα ποσοστά συμμετοχής των γυναικών στην πολιτική είναι χαμηλά; Πώς επιδρούν η παγκοσμιοποίηση και οι νέες τεχνολογίες στις κοινωνικές σχέσεις και τον τρόπο ζωής;

Τα ερωτήματα αυτά, αλλά και πολλά άλλα, όπως θα δούμε στη συνέχεια, αποτελούν το βασικό προβληματισμό της κοινωνιολογικής επιστήμης. Λόγω της φύσεως των ζητημάτων που την απασχολούν καταλαβαίνουμε ότι η επιστήμη αυτή έχει να παίξει ένα σημαντικό ρόλο στο σύγχρονο υλικό και πνευματικό πολιτισμό. Η κοινωνιολογία λοιπόν έχει ως αντικείμενο μελέτης τα κοινωνικά φαινόμενα, τη δράση των κοινωνικών ομάδων, τις σχέσεις μεταξύ ατόμου και ομάδων, τις σχέσεις μεταξύ κοινωνικών ομάδων, τις κοινωνικές διαδικασίες και ειδικότερα το μετασχηματισμό των κοινωνιών.

Ο κοινωνιολόγος Α. Γκίντενς (2002:50), προκειμένου να περιγράψει το αντικείμενο της κοινωνιολογίας, επιστρατεύει ένα παράδειγμα που καθορίζει τη ζωή των ανθρώπων. Το ερώτημα που θέτει είναι "ποια είναι η σχέση του έρωτα με το γάμο". Ο έρωτας εκφράζει μια αμοιβαία έλξη που αισθάνονται δύο άνθρωποι μεταξύ τους. Αν και στις μέρες μας δεν πιστεύουμε ότι ο έρωτας μπορεί να διαρκέσει για πάντα, εντούτοις πιστεύουμε ότι είναι σχεδόν πανανθρώπινο συναίσθημα.

Ιστορικές μελέτες έδειξαν ότι στην Ευρώπη του Μεσαίωνα σχεδόν κανείς δεν παντρευόταν από έρωτα και συνεπώς ο έρωτας δεν ήταν μια εμπειρία που είχαν ζήσει οι περισσότεροι άνθρωποι ούτε συνδεόταν αναγκαστικά με το γάμο. Υπήρχε μάλιστα και γνωμικό της εποχής που έδειχνε τις σχετικές αντιλήψεις: "είναι μοιχεία να αγαπάς τη γυναίκα σου ερωτικά". Ο γάμος την εποχή εκείνη είχε καθαρά πρακτικούς σκοπούς: οι άνθρωποι παντρεύονταν για να παραμείνει η περιουσία στην οικογένεια. Μετά το γάμο έρχονταν πιο κοντά και γίνονταν στενοί σύντροφοι. Αυτό γινόταν πάντα μετά το γάμο και ποτέ πριν. Οι σεξουαλικές σχέσεις πριν από το γάμο ή μέσα σ’ αυτόν δεν είχαν σχέση με αυτό που σήμερα αποκαλούμε έρωτα.

Σήμερα οι αντιλήψεις και η στάση απέναντι στον έρωτα έχουν αλλάξει. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι όσον αφορά τον έρωτα ισχύει ακριβώς το αντίθετο με αυτό που μόλις περιγράψαμε. Αυτή η αλλαγή δείχνει ότι ο έρωτας και η σχέση του με το γάμο δεν μπορούν να νοηθούν ως ένα φυσικό κομμάτι της ανθρώπινης ζωής. Διαμορφώθηκαν μέσα από σύνθετες ιστορικές και κοινωνικές διαδικασίες. Αυτές τις διαδικασίες μελετά η κοινωνιολογία.

Σχεδιάγραμμα:

Αντικείμενο μελέτης-έρευνας της κοινωνιολογίας: Η ανθρώπινη συμπεριφορά όπως αυτή εκδηλώνεται στο πλαίσιο μιας ομάδας και πάντα σε σχέση με άλλα άτομα και με άλλες ομάδες. Εστιάζει στο άτομο, αλλά ασχολείται με το κοινωνικό σύνολο και συνεπώς επικεντρώνεται στις κοινωνικές σχέσεις του ατόμου και των ομάδων των σύγχρονων κοινωνιών.

Ερωτήματα-ζητήματα που απασχολούν την κοινωνιολογία:

- Γιατί οι συνθήκες της ζωής μας είναι τόσο διαφορετικές από αυτές των γονιών ή των παππούδων μας;

- Προς ποια κατεύθυνση θα κινηθούν οι μεταβολές στο μέλλον;

- Πώς επιδρούν οι μεταβολές αυτές στη συναισθηματική ή την επαγγελματική ζωή μας;

- Τι σημαίνει βιομηχανική κοινωνία;

- Τι είναι η αστικοποίηση και πώς επηρεάζει τις οικογενειακές σχέσεις;

- Ποιοι λόγοι οδήγησαν την πολιτεία στη δημιουργία σχολείων και ποια είναι η σχέση της εκπαίδευσης με την κοινωνική ανέλιξη των ασθενέστερων οικονομικά τάξεων;

- Γιατί υπάρχει φτώχεια στον κόσμο, ποια είναι τα αίτιά της και ποιες οι συνέπειές της για την υγεία και την εκπαίδευση;

- Γιατί υπάρχουν προκαταλήψεις, συγκρούσεις, πόλεμοι και ποια είναι η σχέση τους με πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα;

- Πώς γεννήθηκε το κράτος στο δυτικό κόσμο;

- Τι είναι εξουσία, ποιος την ενσαρκώνει και ποια είναι η σχέση της με την οικονομία;

- Γιατί τα ποσοστά συμμετοχής των γυναικών στην πολιτική είναι χαμηλά;

- Πώς επιδρούν η παγκοσμιοποίηση και οι νέες τεχνολογίες στις κοινωνικές σχέσεις και τον τρόπο ζωής;

Το παράδειγμα του Γκίντενς για την περιγραφή του αντικειμένου της κοινωνιολογίας: Ο κοινωνιολόγος Α. Γκίντενς (2002:50), προκειμένου να περιγράψει το αντικείμενο της κοινωνιολογίας, επιστρατεύει ένα παράδειγμα που καθορίζει τη ζωή των ανθρώπων. Το ερώτημα που θέτει είναι "ποια είναι η σχέση του έρωτα με το γάμο". Ο έρωτας εκφράζει μια αμοιβαία έλξη που αισθάνονται δύο άνθρωποι μεταξύ τους. Αν και στις μέρες μας δεν πιστεύουμε ότι ο έρωτας μπορεί να διαρκέσει για πάντα, εντούτοις πιστεύουμε ότι είναι σχεδόν πανανθρώπινο συναίσθημα.

Ιστορικές μελέτες έδειξαν ότι στην Ευρώπη του Μεσαίωνα σχεδόν κανείς δεν παντρευόταν από έρωτα και συνεπώς ο έρωτας δεν ήταν μια εμπειρία που είχαν ζήσει οι περισσότεροι άνθρωποι ούτε συνδεόταν αναγκαστικά με το γάμο. Υπήρχε μάλιστα και γνωμικό της εποχής που έδειχνε τις σχετικές αντιλήψεις: "είναι μοιχεία να αγαπάς τη γυναίκα σου ερωτικά". Ο γάμος την εποχή εκείνη είχε καθαρά πρακτικούς σκοπούς: οι άνθρωποι παντρεύονταν για να παραμείνει η περιουσία στην οικογένεια. Μετά το γάμο έρχονταν πιο κοντά και γίνονταν στενοί σύντροφοι. Αυτό γινόταν πάντα μετά το γάμο και ποτέ πριν. Οι σεξουαλικές σχέσεις πριν από το γάμο ή μέσα σ’ αυτόν δεν είχαν σχέση με αυτό που σήμερα αποκαλούμε έρωτα.

Σήμερα οι αντιλήψεις και η στάση απέναντι στον έρωτα έχουν αλλάξει. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι όσον αφορά τον έρωτα ισχύει ακριβώς το αντίθετο με αυτό που μόλις περιγράψαμε. Αυτή η αλλαγή δείχνει ότι ο έρωτας και η σχέση του με το γάμο δεν μπορούν να νοηθούν ως ένα φυσικό κομμάτι της ανθρώπινης ζωής. Διαμορφώθηκαν μέσα από σύνθετες ιστορικές και κοινωνικές διαδικασίες. Αυτές τις διαδικασίες μελετά η κοινωνιολογία.

Ορισμός:

Αντικείμενο μελέτης της κοινωνιολογίας: Η κοινωνιολογία έχει ως αντικείμενο μελέτης τα κοινωνικά φαινόμενα, τη δράση των κοινωνικών ομάδων, τις σχέσεις μεταξύ ατόμου και ομάδων, τις σχέσεις μεταξύ κοινωνικών ομάδων, τις κοινωνικές διαδικασίες και ειδικότερα το μετασχηματισμό των κοινωνιών.

﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽τισμονικετικ, 2010ταθο

Ερμηνευτικό σχόλιο:

Όσον αφορά το ανεικείμενο της κοινωνιολογίας, ο Γκίντενς αναφέρει χαρακτηριστικά: "Οι περισσότεροι από μας βλέπουμε τον κόσμο σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά της δικής μας ζωής. Η κοινωνιολογία αποδεικνύει την ανάγκη να αποκτήσουμε μια πολύ ευρύτερη θεώρηση του γιατί είμαστε αυτοί που είμαστε και γιατί δρούμε όπως δρούμε. Μας διδάσκει πως αυτό που εμείς θεωρούμε ως φυσικό, αναπόδραστο, καλό ή κακό, μπορεί να μην είναι τέτοιο, και ότι τα "δεδομένα" της ζωής μας έχουν έντονα επηρεαστεί από ιστορικές και κοινωνικές δυνάμεις. Η κατανόηση των ανεπαίσθητων αλλά σύνθετων και ανεξιχνίαστων τρόπων με τους οποίους η ζωή μας αντανακλά τα πλαίσια της κοινωνικής μας εμπειρίας είναι ένα βασικό στοιχείο της κοινωνιολογικής θεώρησης". (Κοινωνιολογία, Gutenberg, 51).

Γίνεται φανερό ότι ναι μεν ο άνθρωπος παραμένει στο επίκεντρο της κοινωνιολογίας, όμως, η προτεραιότητα μπαίνει στην κοινωνική του διάσταση, στον τρόπο δηλαδή με τον οποίο το άτομο επιδρά στα πλαίσια μιας ομάδας και στις συνέπειες που έχουν πάνω στο άτομο οι συλλογικές διαδικασίες και εξελίξεις. Με άλλα λόγια, στην ουσία αντικείμενο της κοινωνιολογίας είναι η μελέτη της συμπεριφοράς του ανθρώπου ως κοινωνικού όντος.

Τα ερωτήματα που απασχολούν την κοινωνιολογική σκέψη-έρευνα είναι απόρροια του αντίκτυπου της Βιομηχανικής Επανάστασης, κυρίως, πάνω στη ζωή των ατόμων και των κοινωνιών της εποχής, για τα οποία έγινε ακροθιγώς λόγος σε προηγούμενο κεφάλαιο του βιβλίου (1.1). Εξάλλου, τα ερωτήματα αυτά αποτελούν και τον άξονα περί τον οποίο δομείται το υλικό του σχολικού εγχειριδίου (αλλά και κάθε εισαγωγικού στην επιστήμη αυτή έργου).

Τέλος, θα πρέπει να τονισθεί η σημαντική συμβολή της κοινωνιολογικής έρευνας στην παρακολούθηση και ερμηνεία των κοινωνικών μετασχηματισμών, των αλλαγών δηλαδή στη δομή και λειτουργία των κοινωνικών ομάδων, οι οποίες είναι κομβικές για την κατανόηση της εξέλιξης ή της ριζικής μεταβολής των ανθρώπινων συμπεριφορών, αντιλήψεων, ιδεών, κ.ά. Στο σημείο αυτό γλαφυρό είναι το παράδειγμα για τις αντιλήψεις σχετικά με τον έρωτα και τον γάμο.

Ανάλυση σημαντικών σημείων του κεφαλαίου

Κειμενικές αναφορές

Α. Αντικείμενο της κοινωνιολογίας

"Υπάρχει μια διαλεκτική σχέση μεταξύ της συμπεριφοράς, της δράσης των ατόμων και των κοινωνικών σχέσεων εντός των οποίων δρουν. Οι κοινωνικές, δηλαδή, σχέσεις επηρεάζουν, διαμορφώνουν τη συμπεριφορά των ατόμων, καθώς υπαγορεύουν ρόλους, αποδίδουν κοινωνικές ταυτότητες, μαθαίνουν και εμπεδώνουν κανόνες, αξίες, ιδέες και τρόπους σκέψης και συμπεριφοράς. Από την άλλη, η δράση των ατόμων διαμορφώνει τις κοινωνικές σχέσεις, με την έννοια ότι αφενός μπορεί να τις αναπαράγει κι αφετέρου να τις μετατοπίζει, να τις μετασχηματίζει, να τις αμφισβητεί ακόμα και να τις ανατρέπει, επιχειρώντας να εγκαθιδρύσει, να δημιουργήσει, να θεσμίσει άλλες κοινωνικές σχέσεις. Χρειαζόμαστε, λοιπόν, μια δυναμική κοινωνιολογική οπτική, η οποία θα αναγνωρίζει μια διαρκή διαδικασία δόμησης/αποδόμησης μες στην ιστορική πορεία της κοινωνίας".

(Δημήτρης Λάλας, Αρχές Κοινωνιολογίας, Μάθημα 1ο, 2)

Β. Το παράδειγμα του Γκίντενς για τον έρωτα και τον γάμο

Στην ουσία πρόκειται για μια μελέτη-παρατήρηση που έκανε ο ιστορικός της μεσαιωνικής Ευρώπης Τζων Μπόσγουελ. Επιγραμματικά: "Η σεξουαλικότητα παρατηρείται μόνο στη σύγχρονη εποχή. Στην Ευρώπη του μεσαίωνα ουσιαστικά κανένας δεν παντρευόταν από έρωτα. Υπήρχε μάλιστα ένα μεσαιωνικό γνωμικό σύμφωνα με το οποίο "είναι μοιχεία να αγαπάς την γυναίκα σου με το συναίσθημά σου"... Μερικές φορές οι άνθρωποι μπορεί να είχαν σεξουαλικές σχέσεις εκτός γάμου, σπάνια όμως οι σχέσεις αυτές οδηγούσαν σε συναισθήματα που σήμερα συνδέονται με τον έρωτα. Στην καλύτερη περίπτωση ο ρομαντικός έρωτας εθεωρείτο ως αδυναμία και στη χειρότερη ένα είδος αρρώστιας... Ρομαντικός έρωτας δεν μπορεί επομένως να εννοηθεί απλά ως ένα φυσικό κομμάτι της ανθρώπινης ζωής. Διαμορφώθηκε μάλλον από ευρύτερες κοινωνικές και ιστορικές επιδράσεις. Αυτές είναι οι αντιδράσεις που μελετούν οι κοινωνιολόγοι" (Γκίντενς, Κοινωνιολογία, 51).